پژوهشي در روايات ارتداد صحابه پس از رحلت پيامبر

فاقد عنوان لاتين

براساس آيات و روايات، «صحابۀ پيامبر(ص)» به لحاظ درجات ايمان و عمل، مراتب گوناگوني داشته در بين آنان افراد شايسته و ناشايست وجود داشت. با اين حال، به هنگام رحلت رسول خدا(ص) هزاران نفر از اصحاب خالص و باوفاي حضرت در سرتاسر عربستان مي‌زيستند كه بسياري از آنان پيشتر، مراتب ايمان و مجاهدت خود را به اثبات رسانيده بودند. اين در حالي است كه رواياتي چند در منابع حديثي شيعه و اهل سنت، به ظاهر خبر از ارتداد عموم صحابه پس از رحلت رسول خداˆ مي‌دهد. پرسش اصلي آن است كه با وجود دلايل متعدد مبني بر ايمان راسخ شمار فراواني از صحابه پيامبر(ص)، روايات دال بر ارتداد عمومي آنان پس از رحلت چگونه توجيه مي‌شود؟ چه اگر مقصود، بازگشت آنان از اسلام به سمت كفر و شرك و بت‌پرستي باشد، افزون بر ناسازگاري با آيات، روايات ديگر و تاريخ، به معني ثمربخش نبودن تلاش‌هاي هدايت گرانۀ پيامبر(ص) در تربيت نسلي با ايمان بوده، شبهۀ ابراز اسلام آنان زير فشار و اجبار را نيز تقويت خواهد كرد. اين نوشتار كه به شيوۀ توصيفي تحليلي و روش كتابخانه‌اي سامان يافته، تلاش دارد مفهوم صحيح اين روايات را برنمايد. نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد مقصود از ارتداد در اينجا، اصطلاح فقهي آن يعني انكار اسلام و بازگشت به كفر و شرك نيست، بلكه «بازگشت» از مسير ترسيم شده براي امت اسلامي توسط پيامبر(ص) است كه با تقصير و قصور عمومي از همراهي با علي(ع) روي داده است. به ديگر سخن، «ارتداد» خود مراتبي دارد كه مراتب بالاي آن به مفهوم انكار خدا يا نبوت و شريعت و مشمول احكام سنگين فقهي است و مراتب پايين آن، شامل هرگونه بازگشت از ارزش‌ها و تمرّد از واجبات، كه اين دومي در روايات مورد بحث اراده شده است.

فاقد چكيده لاتين