تصورات فطري در انديشه دكارت و نقد آن با تكيه بر مباني صدرايي

فاقد عنوان

دكارت قائل به وجود تصورات فطري در انسان بود. او مهمترين اين تصورات را تصور خدا ميدانست كه خداوند آن را همچون صنعتگري كه مهر خود را بر صنعت خود ميزند، در فطرت ما منطبع كرده است. مفسران فلسفة دكارت در تفسير جايگاه اين تصورات در انديشۀ وي، راههاي مختلفي را در پيش گرفته‌اند. بر اساس يكي از اين تفاسير، وجود و حضور اينگونه تصورات در نفس، پيش از آنكه تجربه¬‌يي براي او حاصل شود، بصورت بالقوه است و ظهور و فعليت آنها فرع بر حصول شناخت حسي است. اما بر اساس تفسيري ديگر، فطري بودن تصورات به اين معنا نيست كه آنها همواره نزد ذهن حاضر باشند، چراكه در اين صورت هيچ تصوري نميتواند فطري باشد، بلكه بدين معناست كه ما در وجود خويش توانايي ايجاد چنين تصوراتي را داريم و با تأمل لازم و كافي عقلي و بدون نياز به اطلاعات حاصل از حواس، ميتوانيم به حقايق آنها دست پيدا كنيم. بنظر ميرسد آنچه با بيان خود دكارت همخواني دارد، تفسير اول باشد، يعني وجود و حضور بالقوه اينگونه تصورات در ذهن. با اين تبيين روشن ميگردد كه وجود تصورات فطري بمعناي دكارتي آن، با مباني فلسفي ملاصدرا سازگاري ندارد، چراكه وي وجود هرگونه تصور و تصديق پيش از تجربه را در ذهن انكار نموده است. علاوه ¬بر اين، بر اساس مباني فلسفي ملاصدرا نفس انساني در ابتداي پيدايش خويش جوهري جسماني و فاقد هرگونه تصور و تصديق است و بتدريج بر اثر حركت جوهري، تكامل مي‌يابد تا درنهايت به مرحلة تجرد عقلي برسد.

Descartes believed in the existence of innate ideas in human beings. He maintained that the idea of God is the most important of such ideas which He, similar to a dexterous craftsman, has imprinted on our primordial nature (fitrah). The interpreters of Cartesian philosophy have adopted various methods to interpret the place of innate ideas in Descartes’ philosophy. Based on one of these interpretations, these ideas potentially exist and are present in the soul prior to experiencing them, and their appearance and actuality comes after their sense perception. However, based on another interpretation, the innateness of ideas does not necessarily indicate their permanent presence in the mind as, in this case, no idea can ever be innate. Rather, it means that we are capable of creating such ideas and can perceive their truth through sufficient mental and rational contemplation and needless of the knowledge acquired through the senses. It seems that the first interpretation conforms more to Descartes’ own view as to the potential existence and presence of such ideas. Accordingly, it is inferred that the existence of innate ideas in its Cartesian sense is not consistent with Mullā Ṣadrā’s philosophical principles because he denies the existence of any kind of concept and judgement prior to experiencing them in the mind. Moreover, based on Sadrian principles, the human soul is a corporeal substance void of any kind of concept and judgement at the beginning of its creation, but it gradually develops through its trans-substantial motion until it reaches the level of intellectual immateriality.