كليدواژه :
خشكسالي كشاورزي , شاخص SPI , عملكرد گندم , كشت ديم و آبي
چكيده فارسي :
خشك سالي پديده‌اي آرام و خزنده كه خسارات زيادي و جبران ناپذيري به طبيعت وارد مي كند و تمام اقليم‌ها را تحت تأثير قرار مي دهد. يكي از پيامدهاي اقليمي مهم براي زراعت، خشك سالي هاي پياپي است كه هر چند سال اتفاق مي افتد و باعث كاهش عملكرد توليد به‌ويژه در شرايط كشاورزي ديم مي شود. لذا اين تحقيق باهدف پايش خشك سالي ها و تأثير خشكسالي كشاورزي بر روي محصول استراتژيك گندم تحت شرايط كشت ديم و آبي در منطقه بجنورد انجام شد. در اين راستا براي محاسبه شاخص هاي خشكسالي بارش استاندارد شده (SPI)، شاخص درصد نرمال (PN) و شاخص نمره Z (ZSI) از آمار و اطلاعات بارندگي ايستگاه هواشناسي بجنورد طي دوره زماني 1384 تا 1398 استفاده شد. همچنين جهت ارتباط خشك سالي ها با محصولات كشاورزي از آمار و اطلاعات ميزان سطح زير كشت، ميزان توليد و عملكرد محصول گندم ديم و آبي طي دوره آماري 1362 تا 1398 استفاده شد. نتايج همبستگي پيرسون بين شاخص هاي خشك سالي با سطح زير كشت، ميزان توليد و عملكرد محصول گندم ديم و آبي نشان داد كه كمترين همبستگي مربوط به شاخص ZSI با عملكرد آبي به مقدار r=0/23 و بيشترين همبستگي مربوط به ميزان توليد ديم با شاخص PN به مقدار r=0/73 ميباشد. همچنين تغييرات زماني سطح زير كشت آبي و ديم گندم در منطقه بجنورد نشان مي دهد، با گذشت زمان از سطح زير كشت محصول گندم ديم به‌شدت كاسته شده است (شيب‌خط روند معادله منفي ميباشد) كه يكي از علت‌هاي اصلي آن كاهش ريزش هاي جوي و خشكسالي در منطقه مي باشد كه خسارات جبران‌ناپذيري بر كشاورزان وارد كرده است. نتايج تغييرات شاخص SPI روي سطح برداشت از اراضي كشت ديم و آبي نشان داد كه در زمان ترسالي، برداشت محصول از اراضي زير كشت ديم و آبي افزايش‌يافته است و در زمان خشك سالي ميزان برداشت محصول كاهش‌يافته است؛ اما در مورد كشت آبي در سال هايي كه خشك سالي رخ‌داده است، كاهش سطح برداشت آبي از شدت كمتري برخوردار بوده است و دليل آن مي تواند استفاده از روش هاي ديگر تأمين آب براي كشت ازجمله حفر چاه هاي غيرمجاز و عميق‌تر كردن چاه هاي كشاورزي باشد.
چكيده لاتين :
Drought is a slow-onset and creeping phenomenon that imposes many irreparable natural hazards and affects all climates. One of the important climatic consequences for agriculture is consecutive droughts that occur every few years and reduce the production yield, in particular under rainfed farming conditions. Therefore, this study was conducted to monitor droughts and the impact of agricultural drought on the strategic wheat crop under rainfed and irrigated cultivation conditions in the Bojnourd region. In this regard, to calculate the standardized drought indices i.e. Standardized Precipitation Index (SPI), Percent of Normal Index (PN), and Z-score Index (ZSI), rainfall statistics, and information of Bojnourd meteorological station during the period 2005 to 2019 were used. Likewise, to relate droughts to agricultural products, statistics and information on the area under cultivation, production, and yield of rainfed and irrigated wheat were used during the statistical period of 1983 to 2019. The results of pearson correlation between drought indices and area under cultivation, production, and crop yield of rainfed and irrigated wheat indicated that the lowest (r = 0.23) and the highest (r = 0.73) correlation levels belonged to the ZSI index with irrigated yield and rainfed production with the PN index, respectively. Temporal changes in the area under cultivation of irrigated and rainfed wheat in Bojnourd region showed that the area under irrigated wheat crop cultivation decreased sharply over time (a negative slope for the trend line of the equation), which is mainly due to the decline in precipitations and droughts in the region causing irreparable damage to farmers. The results of variations in the SPI index on the harvest level from rainfed and irrigated fields indicated that the harvest level from rainfed and irrigated fields increased during the wet year while it decreased during droughts. However for irrigated cultivation, the reduction of irrigated crop yield was less severe over drought years probably due to the use of other methods of water supply for cultivation, including drilling illegal wells and deepening agricultural wells.
