كليدواژه :
گنج الصنايع مظفريه , صنايع دوره قاجار , رساله ها , ترجمه
چكيده فارسي :
صنايع دوره قاجار به علت تغييرات وتحولات اجتماعي وفرهنگي اين دوره بسيار مورد توجه محققان بوده اند.اين تحولات در اركان مختلف سده هاي سيزدهم وچهاردهم ديده مي شود.علاقه منديهاي گروه هاي مختلف اجتماعي به سبب نوعي تازه و گسترده از روابط با غرب، دچار تغيير مي شود.گونه ها و روش هاي كار صنعت به صورت عمومي و صنايع هنري به شكل خاص دچار تغيير مي شودو كتابهاي تازه براي آشنايي با صنايعي كه شاهان قاجار در سفرهاي فرنگ ودر نمايشگاه هاي بين المللي ديده بودند وموجب اعجاب آنها شده بود تاليف شدند.يكي از اين كتابها كه هر گز نوشته نشد كتابي است به نام گنج الصنايع مظفريه كه محمد گلپايگاني يه يكي از رجال دوره قاجار پيشنهاد داده بود تا آن را تاليف كند .وي فهرست مطالب كتاب را براي جلب نظر حامي تهيه كرد و از روي همين فهرست امروز ما مي دانيم كه فصول كتاب بسيار شبيه كتابي بوده است به نام منتهي المنافع في انواع الصنايع كه در همان زمان در مصر تحت سلطه عثماني و با استفاده از متون فرانسوي به چاپ رسيده بود. مولف ايراني از اين كتاب عربي نامي نبرده است . كسي از تاليف اين كتاب حمايتي نمي كند و همان يك نسخه فهرست مطالب به مولف بازگردانيده مي شود.در اين زمان علم جديد كه پايه بسياري از صنايع بزرگ و نيز صنايع مستظرفه جديد بود در دارالفنون ترويج مي شد.موضوعاتي كه در فهرست كتاب ياد شده اند بسيار متنوعند و بيشتر آنها در حوزه صنايع دستي وهنري تعريف مي شوند از جمله:شيشه گري،آينه سازي،سفال وچيني مينا سازي طلا كاري و آب طلا دادن،ورني سازي،مركب سازي رنگرزي قلع آثار(پاك كردن اثر مواد بر روي اشيا) آب دادن آهن با مينا ،كاربرد فلزات مختلف مانند مس وسرب در هنر ها ويا چاپخانه ها،حكاكي با مواد شيميايي،چاپ سنگي،سنگ شناسي وجواهر شناسي،عكاسي وشيوه هاي آن لحيم كاري، ساخت آثار هنري با استخوان وعاج، دباغي ،نقره اندود كردن و مطلا كردن با الكتريسيته .برخي از اين موضوعات در رساله هاي تاريخي نيز ديده مي شوند اين رسالات در گستره تاريخي سده هاي چهارم قمري تا پيش از دوره قاجار ديده مي شوند واز اين رو در اين نوشتار نگارنده برخي از اين منابع را به عنوان مقدمه رسالات دوره جديد معرفي كرده است .مولف در نوشتن متن با دشواريهاي ترجمه از يك متن علمي- كه احتمالاخود از زبان فرانسه به عربي ترجمه شده بوده –روبرو بوده است. واژگان بسياري در متن هستند كه برابر نويسي مولف شايد با يافتن اصل واژه فرنگي آنها قابل فهم باشد و يا شكل نگارشي آن ها براي ما كمي نامعمول باشد.اما اهميت اين متن نه تنها در اصطلاحات و مواد ومصالح ياد شده در متن است بلكه در مواردي مي توان شيوه كار صنايعي مانند رنگرزي را تاحدودي به شكل كلي دريافت كرد.
چكيده لاتين :
Qājār crafts have gained the considerable attention of scholars due to cultural and social changes in that period. Such changes are evident in all aspects of life during the 19th and 20th centu and classes’ interests underwent rapid development as a result of establishing connections with the West. Furthermore, related methods and manners in the industry, most specifically artistic crafts, evolved. Publication of new books for the introduction of the crafts Qājār rulers had visited during their trips to Europe and to International exhibitions was another innovation. Ganj-os-Sanāye’e Mozaffariyeh was one of such books never published. Mohammad Golpāygāni had commissioned one of the statesmen to compile that book. As the author prepared the inventory of the book to satisfy his patron, we now know what the chapters’ content was supposed to be. According to the inventory, we can guess that the chapters were so similar to another book’s content, named Montahi-al-Manāfe’ fi Anvā-es-Sanāye’ formerly published at the same time in Egypt governed by the Ottomans, by using French texts. The Persian compiler, however, don’t mention the Arabic manuscript. Since no one supported the publication of such a book, the inventory was returned to the writer. In that time new sciences, as the foundation of many great and fine crafts, were taught at the Dār-ol-Fanun (the Polytechnic School). Subjects proposed in the inventory of the book are fairly diverse, mostly dedicated to handicrafts and related arts, including glassblowing, manufacture of mirrors, pottery, enamel-work, gilding, varnish- work, making ink, dyeing, whitesmith- work, using different metals such as copper and lead in arts and printing houses, engraving, lithography, jewelry, photography, soldering, ivory-work, tanning, and incrustation by using electricity. Some of the abovementioned subjects and crafts are evident in historical treatises. Such works had been written from the 4th/10th AD century up to the beginning of Qājār period. Therefore, in the present article some of these resources have been introduced as well. Here the author had some difficulty translating a technical text, probably from French to Arabic. There are many words in the text the European equivalents of which might be more relevant to convey the meaning. In some cases, transcriptions might seem unusual to us. However, the significance of such a text not only lies in the mentioned words and terms, but in the general, practical methods of working in some crafts, as in dyeing.
