الگويابي ادوار تاريخ خوشنويسي در متون كهن

Developing a Model for the Periods of Calligraphy History in Ancient Texts

تاريخ سلسله‌اي از رويدادهاي به‌هم‌پيوسته در ارتباط با انسان است كه در گذشته روي داده است. انسان براي درك و ارزيابي تاريخ نيازمند تقطيع و طبقه‌بندي آن است كه دوره‌بندي يكي از رايج‌ترين روش‌هاي آن است. دوره‌بندي تاريخ هنر اقسام گوناگوني دارد كه رايج‌ترين آن در ايران دوره‌بندي به‌اعتبار سلسله‌هاي سياسي است، اما اين رويكرد دوره‌بندي رويكردي بيروني است و دگرگوني‌هاي دروني هنر را مغفول مي‌گذارد. در تاريخ خوشنويسي ايران نيز عمدتا از همين روش استفاده شده است. به همين سبب، تطبيق دگرگو‌ني‌هاي حقيقي خوشنويسي با دوره‌بندي‌ها گاه ميسر نيست و فهم معوجي از آن تاريخ پديد مي‌آورد. از اين رو، بايد به‌دنبال مباني‌اي مطابق با اصول اساسي خوشنويسي ايراني بود تا بشود روايت درست‌تري از تاريخ خوشنويسي عرضه كرد. اين نوشتار به‌منزله يكي از نخستين قدم‌ها در اين راه به استخراج مباني و روش‌هاي دوره‌بندي از متون و رسالات كهن فارسي خوشنويسي اختصاص دارد. در نتيجه اين بررسي مشخص مي‌شود در اين متون دست كم سه طرح براي دوره‌بندي به كار رفته كه هر يك اصول و مباني‌اي ويژه دارد و دو طرح آن قابل استفاده براي مورخ امروز است. طرح نخست دوره‌بندي به‌اعتبار دور و سطح است و مناسب دوره‌بندي كل تاريخ خوشنويسي ايران است. طرح دوم بر مبناي دگرگوني‌هاي سبكي است و براي دوره‌بندي تاريخ اقلام مناسب است.

History is a sequence of interconnected events in relation to humans in the past. Humans require categorizing history in order to understand and evaluate it properly. Art history categorization has various types the commonest one of which in Iran is that of political. However, such an approach in categorization is considered an external one, making internal developments of art remain neglected. This method has also been used in the history of Persian calligraphy. That’s why drawing a comparison between the true developments of calligraphy with that of the mentioned categorizations would result in misunderstanding the real subject matter. Therefore, we should look for principles corresponding to those of Persian calligraphy to present a more accurate narrative of calligraphy history. As one of the pioneering efforts, this essay aims at deriving methods and principles of categorization from Persian ancient texts and treatises. Having studied such texts, they reveal that there would be at least three possible models for categorization with certain features, two of which might be more relevant for the historians today. The first model would be the type of categorization according to dowr and sat’h (straight and cursive strokes). This could be developed as a model for the whole history of Persian calligraphy. The second type is based on stylistic developments and it seems suitable and applicable to the history of calligraphic scripts.