فوايد راحه الصدور راوندي در تاريخ نگاري هنر ايران

Benefits of Rāhat-os-Sodur by Rāvandi in the Historiography of Persian Art

ابوبكر محمد بن علي بن سليمان راوندي، ملقب به نجم‌الدين، مورخ و اديب و خوشنويس اواخر سده ششم و اوايل سده هفتم، در خانداني از فضلاي راوند، از آبادي‌هاي قديم كاشان، زاده و پرورده شد. او در حمايت سلطان طغرل سوم، آخرين فرمانرواي سلجوقي، علم و هنر آموخت و در نيمه‌هاي عمر كتاب راحه ‌الصدور وآيه ‌السرور را در تاريخ آل‌سلجوق نوشت كه مهم‌ترين منبع تاريخي اواخر روزگار قدرت اين سلسله است. جدا از فوايد تاريخي، اخبار و اطلاعات كتاب راحه ‌الصدور در باب حيات فرهنگي و اجتماعي مردم در عهد سلجوقيان ايران و روم، اين كتاب را از معتبرترين منابع شناخت فرهنگ و هنر ايران در روزگار پيش از حمله مغولان به ايران كرده است. همچنين نخستين روايت بازمانده در شرح قواعد خطوط ايراني را هم راوندي در اوايل سده هفتم نوشت. گويا راوندي رساله‌اي مستقل در باب خوشنويسي تاليف كرده بود كه اكنون از ميان رفته، اما نويسنده فصلي از آن را در كتاب راحه الصدور گنجانده است. ظاهرا راوندي در تلاش براي منطبق كردن مباحث نظري تناسبات هندسي با اقلام ايراني بود كه در آن‌وقت همچنان در جريان تكوين و ترقي بودند. نوشته راوندي اطلاعاتي درباره حمايت‌هاي درباري از كاتبان و جايگاه خوشنويسي در آن روزگار به‌دست مي‌دهد. راوندي برخاسته از خانداني خوشنويس بود و دو دايي‌اش تاج‌الدين احمد و زين‌الدين محمود علاوه بر تعليم خط به او، به شاهزادگان سلجوقي هم سرمشق خط مي‌دادند. نسخه‌اي نفيس از قرآن با خط و تذهيب اين خاندان در گنجينه آستان قدس رضوي محفوظ است.

Abubakr Mohammad ibn-e Ali ibn-e Solaymān Rāvandi, known as Najmod- Din, was a historian, man of letters and calligrapher in the late 6th / 12th and early 7th/ 13th centuries. He was born and brought up in an educated family of Rāvand, an ancient village located in Kāshān. Patronized by Sultan Toqrol III, the last Seljuk ruler, he learned sciences and art, and he composed Rāhat-os-Sodur when he was middle-aged. Rāhat-os-Sodur is considered as the most significant historical source in the last years of this dynasty. Apart from the historical advantages, the information in Rāhat-os-Sodur about the social and cultural life of people in the Seljuk period, both in Iran and Rome territory has made such a book an outstanding and authentic source for studying the Iranian culture and art in the era prior to the Mongol invasion to Iran. Rāvandi was the first writer to explain the principles of Persian scripts in the 7th/ 13th century. He probably had prepared an independent treatise on calligraphy now lost, but he incorporated a chapter of which in Rāhat-os-Sodur. It seems that he might have been trying to apply the theoretical rules of geometric proportions to Persian scripts, which were still in progress in that time. Rāvandi’s writing provides us with information on the patronage of the court from scribes and calligraphy. This author came from a calligrapher family and two of his uncles, Tāj-od-Din Ahmad and Zeyn-od-Din Mahmud, would train Seljuk princes in calligraphy besides teaching him. A fine Quranic manuscript in this family’s calligraphy and illumination is now preserved in the treasury of Āstan-e Quds-e Razavi Complex, Mashhad.