جواز «خلف وعده» در ترازوي فقه و اخلاق

The Green Light to “Breaking of Promise” in Jurisprudence and Ethics Viewpoint

مشهور فقهاي اماميه، فتوا به جواز خلف وعده داده اند؛ از نظر ايشان تحفظ بر وعده، مادامي كه منشا قراردادي نداشته باشد، نهايتا مشمول ادله استحباب است. لكن تحليل قول مشهور حكايت از آن دارد كه دست ايشان از دليل لفظي تقريبا تهي بوده و مفاد ادله اجتهادي، جملگي بر وجوب وفاي به وعده دلالت دارند. تمسك به «تلقي متشرعه» و «سيره متدينان» دليل پربسامدي است كه در كلمات فقيهان مشاهده مي شود؛ اما چنين دليلي با اين مناقشه مواجه است كه اولا: احراز اتصال آن به عصر معصوم^ ناممكن است؛ و ثانيا: بعيد نيست چنين سيره اي بر اثر كم توجهي و غفلت متشرعه حادث شده باشد. تحليل مسيله در پرتو اخلاق نيز مويد اين است كه تخلف از وعده در زمره رذايل اخلاقي تلقي شده و مرتكب آن مستوجب مذمت عقلا است؛ لذا بايسته است با محور قراردادن اخلاق به مثابه غايت احكام، در حكم فقهي مزبور تجديدنظر شود.

It is famous that Shia jurisprudents has given the green light to break the promise. According to them keeping the promise is at most favorable (Mostahabb) and not obligatory until it has no relation to any contract. But if we analyze their view we see that there was no textual (Lafzi) reason on that time and the concept of all reasons for real rule (Ejtehadi) is the obligation of keeping promise. Referring to “understandings of believers” and “conduct of faithful men” is the frequent reason which it is evident in jurisprudents’ words. But such a reason encounter two controversies: firstly holding its connection to infallible Imam is not possible, secondly maybe this kind of conduct is because of unawareness and ignorance of believers. Ethically analyzing the issue confirms that breaking the promise is among the negative personality qualities and who commits that would be reproached; So this jurisprudential rule should be reviewed when we make the ethics as the aim of the Islamic rules.