كاربرد تغذيه سطحي آبخوان در اصلاح روش GALDIT براي ارزيابي خطر پيشروي آب شور در آبخوان قم

Application of Aquifer Surface Recharge in the Modification of GALDIT Method to Assess the Risk of Seawater Intrusion in Qom Aquifer

درك واقع‌بينانه آسيب‌پذيري آبخوان نسبت به پيشروي آب شور يكي از پيش‌نيازهاي مهم مديريت آبخوان‌هاي ساحلي است. روش GALDIT ابزار مناسبي است كه علي‌رغم درنظر گرفتن خصوصيات كيفي، هيدروژئولوژيكي و زمين‌شناسي آبخوان، نقش تغذيه سطحي آبخوان را درنظر نگرفته است. محدوده مطالعاتي قم-كهك بخشي از حوضه آبريز درياچه نمك است كه در بخش خشك و بياباني ايران مركزي قرار گرفته است. به‌علت كمبود منابع آب‌هاي سطحي و زيرزميني منطقه، بخشي از نيازهاي شرب و صنعت شهر قم از آب‌هاي خارج از اين محدوده مطالعاتي تأمين مي‌شود. در اين پژوهش با افزودن پارامتر تغذيه سطحي آبخوان، روش GALDITR معرفي شد و آسيب‌پذيري آبخوان ساحلي قم به پيشروي آب شور درياچه نمك ارزيابي شد. سپس با توجه به ويژگي‌هاي آبخوان مورد بررسي از روش تحليل سلسله مراتبي براي بازبيني وزن پارامترهاي مدل GALDITR استفاده شد. بر اساس نتايج به‌دست آمده، رتبه زياد پارامتر تغذيه سطحي آبخوان در بخش وسيعي از آبخوان، منجر به افزايش وسعت ناحيه با آسيب‌پذيري متوسط مدل GALDITR نسبت به روش GALDIT شد. در مدل GALDITR-AHP، پارامترهاي فاصله از خط ساحلي، تراز سطح آب زيرزميني نسبت به سطح درياچه و تأثير آب شور پيشروي كرده به‌ترتيب وزن بيشتري از ساير پارامترها گرفتند. با افزايش وسعت ناحيه با آسيب‌پذيري كم در مدل GALDITR-AHP، آسيب‌پذيري آبخوان در حوالي شهر قم به پيشروي آب شور كاهش يافت. شاخص آسيب‌پذيري مدل‌هايGALDITR-AHP، GALDITR و GALDIT به‌ترتيب بيشترين هم‌بستگي را با مقدار كلر در نقاط مشاهده‌اي نشان دادند. نتايج پژوهش نشان داد كه نواحي با آسيب‌پذيري زياد و متوسط در بخش شرقي آبخوان قم با وسعت حدود 14 درصد از كل مساحت آبخوان مستعد پيشروي آب شور بوده و مي‌توانند به‌عنوان محدوده گسترش آب شور براي پايش و مديريت بهينه آبخوان ساحلي درنظر گرفته شوند.

A realistic understanding of aquifer vulnerability to seawater intrusion is one of the important prerequisites for coastal aquifer management. The GALDIT method is a proper tool that, despite considering the qualitative, hydrogeological, and geological characteristics of the aquifer, has not considered the role of aquifer surface recharge. The Qom-Kahak study area is a part of the salt lake catchment, which is located in the arid and desert part of central Iran. Due to the shortage of surface and groundwater resources in the region, some of the drinking and industrial needs of Qom city are met from water outside the study area. This study, by adding the aquifer surface recharge parameter introduces the GALDITR model to evaluate the Qom aquifer vulnerability to saltwater intrusion from the Salt Lake. Then, the analytical hierarchy process method is used to review the weight of GALDITR model parameters according to the characteristics of the studied aquifer. Based on the obtained results, the high rank of the aquifer surface recharge parameter in a large part of the aquifer led to an increase in the area of moderate vulnerability of the GALDITR model compared to the GALDIT method. In the GALDITR-AHP model, the parameters of distance from the shore, groundwater level above the lake, and the impact of seawater intrusion gained more weight than other parameters, respectively. With increasing the low vulnerability area in the GALDITR-AHP model, the aquifer vulnerability near Qom city decreased. The vulnerability index of GALDITR-AHP, GALDITR, and GALDIT models showed the highest correlation with chloride ion values at observation points, respectively. The results showed that areas with high and moderate vulnerability in the eastern part of Qom aquifer covering about 14 % of the total aquifer area are more prepared for seawater intrusion and can be considered as the expansion of seawater wedge for monitoring and optimal management of coastal aquifer.