ارزيابي رابطه جوانه‌زني، بنيه و سلامت بذر ارقام تجاري پنبه (Gossypium hirsutum) در شرايط پيري تسريع شده

مقدمه: پنبه مهم‌ترين محصول ليفي روغني است. جوانه‌زني، بنيه و سلامت از مهم‌ترين جنبه‌هاي كيفيت بذر پنبه است. بذر پنبه مورد نياز كشور سالانه حدود 4000 تن است كه نيمي از آن به‌صورت كرك‌گيري شده و نيمي به‌صورت كرك‌دار تهيه مي‌شود و از اين‌رو امكان آلودگي بذرهاي كرك‌دار به عوامل بيماري‌زاي بذرزاد وجود دارد. هرساله بخشي از بذرهاي پنبه توليد شده به علل مختلف ازجمله آلودگي به عوامل بيماري‌زاي بذرزاد از كيفيت استاندارد برخوردار نبوده و گواهي نمي‌شوند. از اين‌رو اين پژوهش به‌منظور بررسي رابطه جوانه‌زني، بنيه و سلامت بذر ارقام تجاري پنبه در شرايط پيري تسريع شده انجام شد.مواد و روش‌ها: نمونه توده بذرهاي كركدار ارقام تجاري ساحل، ورامين، بختگان و مهر توليد شده به‌ترتيب در استان‌هاي گلستان، خراسان رضوي، فارس و اردبيل با قابليت جوانه‌زني اوليه (درصد گياهچه‌هاي عادي) 80، 90 و 95 درصد تحت آزمون‌هاي جوانه‌زني استاندارد و پيري تسريع شده قرار گرفتند. درصد جوانه‌زني نهائي بذرها پيش و پس از پيري تسريع شده، درصد گياهچه‌هاي عادي پس از پيري تسريع شده و درصد بذرهاي پوسيده پيش و پس از پيري تسريع شده و متوسط زمان جوانه‌زني، طول و وزن خشك گياهچه و شاخص‌هاي طولي و وزني گياهچه پس از آزمون پيري تسريع شده اندازه‌گيري شده و قارچ‌هاي بيماري‌زاد روي بذرهاي پوسيده با آزمون بلاتر شناسائي و متوسط فراواني آنها تعيين شدند.يافته‌ها: ارقام ساحل و بختگان و بذرهاي داراي بالاترين قابليت جوانه‌زني اوليه داراي بيشترين درصد جوانه‌زني نهايي پيش از پيري تسريع‌شده و بذرهاي رقم ساحل داراي بالاترين قابليت جوانه‌زني اوليه و قابليت جوانه‌زني اوليه متوسط از بيشترين درصد جوانه‌زني نهايي پس از پيري تسريع‌شده برخوردار بودند. بذرهاي رقم ساحل داراي بيشترين درصد گياهچه‌هاي عادي پس از پيري تسريع‌شده بوده و بيشترين درصد بذر پوسيده پيش از پيري تسريع‌شده به بذرهاي ارقام مهر و ورامين و بذرهاي داراي قابليت جوانه‌زني اوليه متوسط و پائين‌ترين قابليت جوانه‌زني و بيشترين درصد بذر پوسيده پس از پيري تسريع‌شده به بذرهاي ارقام ورامين و مهر داراي پائين‌ترين قابليت جوانه‌زني اوليه تعلق داشتند. بذرهاي داراي پائين‌ترين قابليت جوانه‌زني اوليه از بيشترين متوسط زمان جوانه‌زني برخوردار بودند و بذرهاي رقم ساحل داراي بيشترين شاخص طولي و وزني بنيه گياهچه بودند. بذرهاي تمام ارقام مورد بررسي به گونه‌هاي مختلف قارچ‌هاي فوزاريوم، آلترناريا، آسپرجيلوس و تريكوتشيوم روزئوم آلوده بودند. همچنين بذرهاي ارقام ورامين و مهر داراي بيشترين و بذرهاي رقم ساحل كمترين متوسط فراواني قارچ روي بذرهاي پوسيده بودند. درصد جوانه‌زني نهائي پيش و پس از پيري تسريع شده و شاخص‌هاي طولي و وزني بنيه گياهچه پس از پيري تسريع شده با درصد بذرهاي پوسيده پيش و پس از پيري تسريع‌شده همبستگي منفي معني‌دار داشتند.نتيجه‌گيري: پوسيدگي بذرها مهم‌ترين عامل زوال و كاهش جوانه‌زني بذرها و بنيه گياهچه‌هاي ارقام بررسي شده پنبه بود. ارقام ساحل و مهر و بذرهاي برخوردار از بالاترين (90 درصد) و پائين‌ترين (80 درصد) قابليت‌جوانه‌زني اوليه به‌ترتيب داراي بالاترين (91 درصد) و پائين‌ترين (58 درصد) درصد جوانه‌زني نهائي و بنيه گياهچه بودند. گونه‌هاي مختلف قارچ‌هاي آلترناريا، آسپرجيلوس روي بذرهاي رقم مهر، فوزاريوم روي بذرهاي رقم ورامين، و تريكوتشيوم روزئوم روي بذرهاي رقم بختگان با متوسط فراواني روي بذرهاي پوسيده پس از پيري تسريع‌شده به‌ترتيب 100، 99، 80.70 و 63 درصد مهم‌ترين قارچ‌هاي كاهش‌دهنده درصد جوانه‌زني بذرها و بنيه گياهچه‌ها بودند.