دانش بوميِ ساخت و بهره‌برداري از سازه تاريخي آبي بُركه در جزيره قشم

سازوكار بهره‌برداري از منابع آب و دانش بومي شكل‌گرفته پيرامون آن از عناصر محوري جوامع محلي است كه تركيب قابل‌توجهي از پيوند همگراي زيست انساني با طبيعت را به نمايش مي‌گذارد. در عمل غايت اين همگرايي، برآورده ساختن نيازهاي انسان با ادراك دقيق محدوديت‌ها است كه البته در اين روند سپهري از معناها و نمادها شكل مي‌گيرد. بُركه به‌عنوان يك سازۀ تاريخي آبي در عين مشابهت با ساير سازه‌هاي سنتي آبي در ديگر نواحي ايران خصوصاً فلات مركزي، به دليل واقع‌ شدن در محيط جزيره وسيع قشم، طيفي از ويژگي‌ها را نيز به همراه دارد كه برخاسته از محدوديت‌هاي جغرافيايي و فرهنگ آن منطقه است. در مقاله پيش رو با در نظر گرفتن اين ضرورت و با تكيه‌بر روش مردم‌نگاري واقع‌گرا، 18منطقه شهري و روستايي در جزيره قشم به‌عنوان ميدان پژوهش انتخاب گرديد و پس از مصاحبه (مصاحبه عميق و گروه متمركز كانوني) با 86 نفر از خبرگان و اطلاع‌رسان‌هاي بومي، مشاهده مشاركتي و بررسي ساير اسناد و منابع مرتبط، داده‌هاي مرتبط جمع‌آوري و سپس تحليل شد. درنهايت اقدام به ارائه توصيف ضخيمي از دانش بومي مربوط به ساخت، نگهداري و بهره‌برداري بركه و نظام كاركردي و آئيني و ارزش‌هاي مرتبط با آن شد. در زمينۀ ساخت سازه‌ها، بهره‌گيري از رويكرد خردمندانه استحصال آب باران با مكان‌يابي مناسب جهت استحصال آب با كيفيت، انتقال به حوضچه رسوب‌گير، افزايش كيفيت آب در حوضچه رسوب‌گير و انتقال آب به مخزن سرپوشيده، در زمينه فنون نگه‌داري بركه‌ها، همبستگي مستمر جماعت‌هاي محلي از رهگذر آدابي ظريف و در زمينه بهره‌برداري خردمندانه، مدبرانه و قناعت آميز آب بركه با اولويت‌بندي محتاطانه نحوه مصرف آن، جانمايه اين دانش بومي است.