تصويرپردازي عقل در حديقۀ سنايي و مثنوي مولوي

زمينه و هدف: يكي از واژه‌هايي كه بسامد قابل توجهي در دو اثر مهم عرفاني، حديقۀ سنايي و مثنوي معنوي، دارد واژۀ عقل است. در واقع سنايي و مولوي سعي كرده‌اند با درهم آميختن اين اصطلاح عرفاني و فلسفي و ديني با زبان شاعرانه و هنرمندانۀ خويش، به تبيين و توصيف هرچه روشنتر و بهتر آن بپردازند. اين پژوهش كوشيده است به مقايسه و تحليل نحوۀ تصويرپردازي از انواع عقل در حديقۀ سنايي و مثنوي معنوي بپردازد. پرسش اصلي پژوهش حاضر اين است كه تصاوير هنري درمورد انواع عقل چه تفاوتي با يكديگر دارند و در هر اثر داراي چه ويژگيهاي مشترك يا متفاوتي هستند؟ در اين راستا تصاوير شعري درمورد انواع عقل از منظر بلاغي در اين دو اثر مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفته‌اند.روش مطالعه: روش تحقيق در اين مقاله، توصيفي-تحليلي و روش تجزيه‌وتحليل اطّلاعات، اِسنادي (كتابخانه‌اي) است.يافته‌ها: تصويرپردازي درمورد انواع عقل ازلحاظ ترتيب فراواني در كاربرد تصاوير مجازي و آرايههاي بلاغي از جمله تشبيه و استعاره اغلب مشابه است؛ اما مولانا با توجه به جايگاه علمي، فرهنگي و اجتماعي خود، هنگام سخن گفتن از عقل در مثنوي، نسبت‌به سنايي در حديقه، كمتر از تصاوير شعري بهره برده است.نتيجه‌گيري: هر دو شاعر بيشترين تصويرپردازي را درمورد «عقل كل» به‌كار پرده‌اند، عقل ايماني و عقل جزوي نيز در مراتب بعدي قرار دارند؛ چراكه در نظر ايشان عارف درطي گذراندن مراحل سيروسلوك عرفاني ميتواند عقل جزوي خود را با استفاده از عقل ايماني به عقل كلي پيوند بزند. همچنين در هر دو اثر حجم تصاوير مثبت و ممدوح درمورد عقل بيشتر از تصاوير منفي و مذموم است.