بررسي شگردهاي طنزپردازي عبيد زاكاني

زمينه و هدف: نوع طنز بعنوان يك ژانر ادبي همواره از ديرباز در ادبيات اين سرزمين با شدّت و ضعف حضور داشته است. طنز نوشته اي انتقادي است كه با شهد ظرافت درآميخته، يعني يك طنزپرداز با زيركي و هوشياري و بگونه اي هنري و زيبا اعتراض خود را بيان ميكند كه سبب خنده مخاطب نيز بشود، نه خنده اي از سر شور و شوق، بلكه خنده اي تلخ و گزنده. درواقع طنز شيوه تكامل‌يافته هجو و هزل است. به اين معني كه انتقادات بجاي جنبه شخصي، جنبه عمومي يافت و نيز بجاي دفاع از حقوق شخص به دفاع از حقوق جامعه پرداخت. عبيد زاكاني يكي از نوابغ طنزپردازي است كه از شگردهاي گوناگوني براي خلق انواع طنز استفاده ميكند. در اين مقاله به بررسي اين شگردها پرداخته شده است. روش مطالعه: پژوهش پيش رو به روش مطالعه نظري و با استفاده از منابع كتابخانه اي انجام گرفته است. محدوده و جامعه مطالعاتي كليات عبيدزاكاني به تصحيح عباس اقبال آشتياني و كوشش پرويز اتابكي است كه انتشارات زوار آن را منتشر كرده است.يافته‌ها: شاعران و نويسندگان طنزپرداز هر كدام به شيوه اي تقريباً معمول و رايج به اين كار ميپردازند؛ امّا عبيد زاكاني خود خالق و مبدع شيوه هاي گوناگون در طنزپردازي است. او گاه به نثر و گاه به شعر، گاهي بصورت لطيفه و گاهي به شيوه اندرزنامه طنز ميگويد. گاهي دست به ابداع واژه هاي طنزآميز ميزند، گاهي واژه ها را بصورت طنزآميز معنا ميكند. شخصيت پردازي نيز ازجمله شگردهاي اوست. گاهي شخصيتهاي تاريخي را دستمايه طنز خود قرار ميدهد و گاهي شخصيتهاي داستاني. او گاهي حيوانات را نيز بعنوان شخصيتهاي داستانهاي خود انتخاب ميكند. عبيد به ‌اندازه اي علاقه مند به بيان واقعيات و معضلات جامعه خويش است كه از بكاربردن كلمات ركيك نيز دريغ نميورزد. نتيجه‌گيري: عبيد از شگردهايي از قبيل استعاره تهكميه، جناس، بازي با الفاظ، افشاي بلاهت، نعل وارونه زدن، نقل حكايات فارسي و عربي، تأويل و تفسير طنزآميز ضرب المثلهاي رايج و استدلال طنزآميز استفاده ميكند.