بررسي سبكي و محتوايي نسخۀ خطي «اصول الفصول في حصول الوصول» اثر رضا قلي خان هدايت

زمينه و هدف: نسخۀ خطي «اصول الفصول في حصول الوصول» اثر رضاقلي خان هدايت (1215-1288 ه. ق) يكي از نويسندگان بنام عصر قاجار در قرن سيزدهم هجري قمري است. اين اثر تاكنون تصحيح و چاپ ‌نشده است. كتاب در حكم دايره المعارف عرفاني است كه نويسنده در آن به سير عرفان از گذشته تا روزگار خود پرداخته است. تاكنون دو نسخه از اين كتاب در كتابخانه‌هاي مجلس و دانشگاه بوعلي همدان معرّفي شده است. هدايت اين كتاب را در هجده فصل، نگاشته و توجه به اصول هجده‌گانۀ كتاب، اسّ و اساس تصوّف عصر قاجار را بنمايش ميگذارد. با توجه به اهميّت تاريخي و ادبي اين اثر، نويسنده در درصدد آن است تا به معرّفي نسخۀ اصول الفصول و بررسي و عناصر و مؤلفه‌هاي سبكي، بيان ويژگيهاي زباني، ارزش ادبي، ديني و عرفاني و تاريخي آن بپردازد. معرّفي اين اثر، علاوه بر نشان دادن جايگاه ادبي آن در تبيين گسترۀ عرفان و تصوّف نيز مؤثر خواهد بود. روش مطالعه: اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي و با كمك منابع كتابخانه اي انجام شده است. يافته ها: مؤلف در ابتدا به معرّفي سلسله هاي عرفاني پرداخته و سپس سلسلۀ نعمت‌اللهي و زندگي شاه نعمت‌الله ولي را معرّفي كرده است. از ديدگاه ساختار زباني، هدايت در اثر خود كوشيده است از زبان گذشتگان و رويّۀ زباني آنان بهره جويد تا اثر خويش را مقبول طبع عام كند؛ ازاين‌رو از كاربردهاي قديم زبان، بسيار استفاده كرده است. نتيجه گيري: نثر هدايت پخته و استوار است و از دشواري و پيچيدگي به دور، به همين دليل و بسبب نزديكي اين اثر به زمان ما، داراي ويژگيهاي خاص و ممتاز سبكي نيست و ازآنجاكه اين اثر منثور، همراه با ابياتي از شعر شاعران ديگر است، مواردي از مختصات سبكي دارد.