تلفيق استعاره‌هاي مفهومي و تصوير در ديوان حافظ

زمينه و هدف: زبانشناسي شناختي به ارتباط ميان زبان، ذهن و تجربيات فيزيكي اجتماعي انسان ميپردازد و به عنوان رويكردي معنا بنياد مجموعه‌اي از نظريات را شامل ميشود كه استعاره مفهومي از مهمترين آنهاست. از ديدگاه اين نظريه استعاره‌ها ابزاري اساسي براي درك امور انتزاعي و غيرملموس در ذهن بشر هستند و حوزه كار و نفوذ آنها نه در سطح واژگان كه در عمق معنا و مفاهيم ميباشد. پژوهش حاضر بر آنست تا با مروري گذرا بر مطالعات و نگرشهاي مدرن پيرامون استعاره‌ها غزليات حافظ را با توجه به نظريه استعاره مفهومي بررسي نمايد و حوزه‌هاي نگاشت يا انطباق ميان دو حوزه مبدأ و مقصد را كه به كمك تصاوير انجام ميگيرد بررسي كند. روش مطالعه: اين پژوهش با روش توصيفي، تحليلي و با بررسي20 غزل از ديوان حافظ براساس مباحث «مبدأ، مقصد، نگاشت و تصوير» در چهارچوب نظريه زبانشناسي شناختي است. نحوه استخراج داده‌ها بدين شكل است كه نخست استعاره‌هاي زباني استخراج و از ميان اين استعاره‌ها نگاشتهاي اصلي نهفته در آنها شناسايي ميشود. سپس مفاهيم ذهني و تصويري برخي كاركردهاي معنايي آنها نيز تحليل ميشود. يافته‌ها: حوزه‌هاي تعريف شده در نظريه استعاره مفهومي و مصاديق آن از جهات بسياري با زمينه‌هاي مفهومي و كاربردي اشعار حافظ مشابهاتي دارد؛ به نحوي كه ميتوان غزلهاي حافظ را نمونه‌اي از استعاره‌هاي مفهومي دانست كه با استفاده از نگاشتهاي گوناگون و تصاوير به انتقال معاني و مفاهيم متناسب با آنها ميپردازد. نتيجه‌گيري: استعاره در ديوان حافظ ابزار توانمندي براي بيان معاني پيچيده، مبهم و دور از ذهن و تصوير است كه با استفاده از تجربه شعري و زباني شاعر به بهترين شكل ببار نشسته است. با توجه به داده‌هاي پژوهش، مهمترين و پربسامدترين نگاشتها و انواع مصداقهاي عيني و ذهني كه حافظ براي توصيف و تصويرگري از آنها بهره گرفته است، به ترتيب عبارتند از: «طبيعت، عشق و رندي، اميد، زهد و ريا، عرفان و ملامت» است كه بيشترين بسامد مفاهيم استعاري در ديوان حافظ مربوط به «طبيعت» و كمترين مربوط به «عرفان و ملامت» است.