جامعه‌شناسي شعر آييني در ايران مطالعۀ موردي: شعر معاصر فارسي چهار دهۀ اخير

هدف و زمينه: آنچه بعنوان بنمايه و درونمايه در اشعار آييني كهن وجود داشت، بيشتر بر اسطوره‌ها و سنتها و آداب و رسوم فرهنگي تأكيد ميكرد، اما از دورۀ اسلامي و بخصوص حكومت شيعي صفوي، رنگ‌وبوي مذهبي گرفت و به آيينهاي ملي و مذهبي توجه ميشد. تحولات اجتماعي مشروطه، جنبشهاي اجتماعي و تجددخواهي باعث تقويت حس وطن‌دوستي و باستان‌گرايانه در شعر و ادبيات در دوران قاجار، پهلوي اول و دوم شد. پيروزي انقلاب اسلامي و دوران جنگ و دفاع مقدس، محتوا و مسير شعر آييني را تغيير داد كه ميتوان از آن به دورۀ نوزايي در شعر آييني ياد كرد. شعر انقلاب و دفاع مقدس با بهره‌مندي از مفاهيم آييني و استمداد از مكتب اهل ‌بيت (ع) و اعتقادات ديني و مذهبي در قالبهاي شعري كهن، نيمايي و حتي سپيد دورۀ نوگرايي شعر مذهبي و آييني را پديد آورد. پژوهش حاضر با هدف بررسي آيينها و مناسك ايراني و اسلامي و تبلور آنها در شعر معاصر ايران با تأكيد بر چهار دهۀ اخير انجام گرفته است. در اين پژوهش تلاش ميشود به پيشينه، مباني، مؤلفه‌ها، درونمايه‌ها، تحولات سبكي و جامعه‌شناختي اين گونۀ شعر فارسي در دورۀ معاصر پرداخته شود. روش مطالعه: اين پژوهش به شيوۀ اسنادي و كتابخانه‌اي و در مواردي به شيوۀ مصاحبه با صاحبنظران انجام گرفته است. يافته‌ها: شعر آييني همچون ديگر انواع شعر و قلمرو ادب فارسي در گذر زمان گسترش يافته و سپهر تازه‌اي فراروي خويش گشوده است. روشن است كه پديده‌هاي نو، تحولات دورۀ معاصر، تغيير و تحول زبان، انديشه‌ها و مضامين نو، همه و همه اتفاقاتي جديد را در شعر آييني معاصر ايران رقم زده است و اين گونۀ شعري را بايد چندساحتي و با مضامين متنوع نگاه كرد. نتيجه‌گيري: بررسي و شناخت آيينها و مناسك ايراني و اسلامي در دورۀ معاصر در قالب سنتهاي ملي و مذهبي و شعر و ادب آييني با تحولات فرهنگي و اجتماعي و گاهي سياسي همراه است. در واقع ميتوان گفت ادبيات آييني بستري براي انتقال مفاهيم و ارزشهاي انقلاب اسلامي، دفاع مقدس و مناسبتهاي ملي و مذهبي و آداب و سنن شده است.