بررسي موتيفهاي حماسي در حماسه‌هاي تاريخي منظوم

زمينه و هدف: موتيف يكي از مهمترين عناصر قوامبخش در آثار روايي است كه از نظر ساختاري و معنايي ميتواند بر متن تأثير بگذارد و بسبب تكرار در موقعيت روايي، زيبايي و جاذبه و برجستگي معنايي ايجاد ميكند. موتيفها در حماسه‌ها نيز حلقه‌ها‌ي ارتباطي بين حماسه‌هاي سروده‌شده هستند كه بيشتر آنها بازآفريني موتيفهاي آثار متقدمتر هستند و ميتوان آنها را به عناوين اصلي چون اشخاص، حوادث، مكانها، اشياء، مفاهيم تقسيم كرد و براي هر عنوان زيرعنوانهاي متعددي درنظر گرفت. اين پژوهش با هدف يافتن موتيفهاي پربسامد در حماسه‌هاي منتخب و بيان شباهت و تفاوت آنها و اثرگذاري آنها در روند و نتيجۀ حماسه‌هاست. روش مطالعه: پژوهش حاضر با روش تحليلي- توصيفي در ابتدا با بررسي آثار منظوم منتخب همچون غازاننامه، جروننامه، گشم‌نامه، ظفرنامه، همايون‌نامه، شرفنامه و تيمور‌نامه، موتيفها استخراج شده، سپس پربسامدترين آنها با زيرمجموعه‌هاي مختلف و نامگذاريهاي مربوط بررسي شدند. يافته‌ها: موتيفهايي چون علل جنگ، تدبير، تاكتيك، پيمان و پيام، پربسامدترين موتيفهاي آثار حماسي ـ تاريخي پژوهش هستند. موتيف جنگ با عللي چون كينه‌جويي، اسلام‌گستري، قدرت‌جويي و قدرت‌نمايي با بيشترين بسامد در آثار حضور دارد. تدبيرهاي حفاظتي، فريبكارانه و مخرّب و تاكتيكها به شيوه‌هاي مختلفي چون شبيخون، سپاه‌آرايي، مانع‌گذاري، مانع‌گشايي، ترس‌افكني و نفوذ در سپاه دشمن اعمال ميشود. پيمانها از نوع وفادارانه، حفاظتي، اجباري، منفعت‌طلبانه، معكوس، و قاتل هستند. پيامها در دسته‌بنديهاي مكتوب، شفاهي، پيشگويي، و خواب قرار ميگيرند. نتيجه‌گيري: موضوع اثر، سراينده، جهان‌بيني و نگرش او و خلاقيت زباني و بياني او در موتيفها تأثير گذاشته و از نظر معنايي آنها را دچار تحوّل كرده است و بر كميّت و چگونگي حضور و نحوه كاربرد آنها در بستر تاريخي و مذهبي حماسه‌ها اثرگذار بوده است. موتيفها با وجود تنوع موضوعي، روايت حماسي را پيش ميبرند و آگاهي خواننده را در عوامل بروز جنگ، دلايل شكست، پيروزي، و انگيزه‌‌هاي جنگ افزونتر ميكنند.