تبيين مقايسه‌اي رويكردهاي اسلامي و رئاليستي نسبت به نظريات بين‌المللي (مطالعۀ موردي: مقولۀ توزان‌ قوا)

A Comparative Study of Islamic and Realistic Approaches to International Theories (A Case Study: Balance of Powers)

هدف پژوهش حاضر پاسخ به اين سوال اساسي است كه به ‌لحاظ روش‌شناسي، هستي‌شناسي و معرفتشناسي، رويكرد هر يك از تئوري‌هاي واقع‌گرايي‌ و اسلام‌گرايي در عرصه روابط بين‌الملل در موضوع موازنه ‌قدرت چگونه است. روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي بوده و بر اين فرضيه استوار است كه چون رويكرد اسلام‌گرايانه برخلاف مكاتب كلان روابط بين‌الملل و به‌طور خاص واقع‌گرايي كه منفعت‌طلب و قدرت‌محور است، بر مسائل ارزشي و اخلاقي نيز تأكيد دارد، از اين‌رو مي‌توان گفت كه رويكرد اسلام در عرصۀ روابط بين‌الملل در موضوع موازنه‌ قدرت مسالمت‌آميز، صلح‌طلب و در عين حال مبتني بر نفي سلطه بر يكديگر است. يافته‌ها نشان داد كه اسلام به عنوان يك دين جهان‌شمول، رويكرد خاصي نسبت به ماهيت روابط بين‌الملل دارد كه متفاوت از نظريه‌پردازي رئاليسم مي‌باشد. مكاتب موجود در روابط بين‌الملل داراي مباني هستي‌شناسي، معرفت‌شناسي و روش‌شناسي متفاوتي از هم مي‌باشند، كه اين مباني رويكرد آنها را نسبت به نظام بين‌الملل قوام مي‌بخشد و در نتيجه ديدگاه آنها نسبت به ماهيت روابط بين‌الملل متفاوت از هم مي‌باشد. مباني هستي‌شناسي نظريه اسلامي روابط بين‌الملل، از بُعد انسان‌شناسانه مثل رئاليسم بدبينانه نيست، بلكه ماهيت انسان تركيبي از فطرت و غريزه، سياست‌شناسي شرع‌محور، نظريه دولت خدامحور، مي‌باشد و لذا اصل حاكم بر روابط بين‌الملل اصالت صلح است. مهم‌ترين وجه تمايز رويكرد اسلامي به روابط بين‌الملل با رئاليسم، در مباني هستي‌شناسي اين نظريه مي‌باشد كه با توجه به اين مباني توانسته تفسيري از ماهيت روابط بين‌الملل ارئه دهد كه نسبت به تفسير رويكرد ديگر با واقعيت نظام بين‌الملل تطابق بيشتري دارد.

The purpose of the present study is to answer this basic question that from the perspective of methodology, ontology, and epistemology, what is the approach of either idealistic or Islamic theory to the balance of power in the realm of international relations? The method of study is descriptive analysis and it relies on the hypothesis that since the Islamic approach emphasizes on value and ethical issues, contrary to other macro international schools specially realism that is utilitarian and power-centered, therefore it can be stated that the Islamic approach to the subject of power equilibrium in the international realm is peaceful and at the same time against hegemony and political domination. The results of the study showed that Islam as a global religion has a special approach to the essence of international relations that is different from realism. The existing schools in international relations have different ontological, epistemological, and methodological foundations that determine their approach to the international system and as a result their viewpoint about the essence of international relations is distinct from each other. From anthropological view, the epistemological approach of the Islamic theory to international relations is not as pessimist as realism, but rather it maintains that human essence is a combination of instinct and nature, religious politics, and the theory of divine government so the overriding principle in international relations is the nobility of peace. The most important distinction between the Islamic and realistic approach to international relations lie in the epistemological foundations of the Islamic theory by which it could have represented an interpretation of the essence of international relations that corresponds more to the realities in the world.