كليدواژه :
ديوان‌سالاران , لذت‌گرايي , اخلاق , آزادگي , باطني‌گرايي
چكيده فارسي :
امراء محلي، ديوانيان، مستوفيان و كاتبان در ايرانِ دورۀ اسلامي نقش مهمي در نگهداري از ميراث، سنت‌ها، فرهنگ و انديشه‌هاي ايراني بر عهده داشته‌اند. اين طبقه كه معمولا به عنوان ديوانيان شناخته مي‌شوند، نقش واسط ميان شاهان با بدنۀ جامعه را برعهده داشته‌اند و انديشۀ آنها به عنوان انديشۀ ايرانشهري شهرت يافته است. در دورۀ صفويه طبقۀ ديوانيان و اهل قلم با عنوان تاجيكيه و ايراني شهرت دارند و ايراني بودن آنها به اعتبار فارسي‌زباني، نسب و زادبوم و حمايت از فرهنگ ايراني است. سلوك و مشي طبقۀ تاجيكيه و اهل قلم، حريت و آزادگي، شادخواري، باطني‌گرايي و اتصاف به كمالات اخلاقي است كه مجموعا با عنوان «وسعت مشرب» در آثار ادبي و تاريخي صفوي شناخته شده است. در اين جستار سازه‌هاي مهم گفتمان وسعت مشرب را بيان نموده، بنياد‌هاي ايراني آن را واكاوي كرده‌ايم و با بازنگري در باورها و رفتارهاي كارگزاران تاجيك دولت صفوي گفتمان وسعت مشرب را در سلوك آنها بازيابي كرده‌ايم.
چكيده لاتين :
Local rulers, clerks, mystics, and scribes in Islamic Iran played an important role in preserving the Iranian heritage, traditions, culture, and ideas. This class, commonly known as the Diwans, played the role of mediator between the kings and the body politic, and their idea became known as the Iranshahri idea. In the Safavid period, the Diwanis and writers were known as Tajiks and Iranians, and their Iranianness was due to their Persian-language, lineage, and support for Iranian culture. The behavior of the Tajik class and writers is freedom and liberty, happiness, esotericism, and the pursuit of moral perfection, collectively known as the "mixed breadth" in Safavid literary and historical works. In this article, we have expressed the important structures of the Musharraf breadth discourse, analyzed its Iranian foundations, and by reviewing the beliefs and behaviors of the Tajik agents of the Safavid government, we have restored the Mashregh breadth discourse in their behavior.
