عوامل تعيين‌كننده كاهش بُعد خانوار در ايران طي چهار دهه اخير

اگرچه دانش جمعيّت­شناسي و مطالعات مرتبط با اين حوزه در ايران طي چند دهه اخير رشد قابل‌ملاحظه‌اي داشته­اند، اما جمعيّت‌شناسي خانوار و بالاخص تغييرات در بُعد خانوار با استقبال كمتري روبرو بوده است. مطالعات انجام شده در اين زمينه عمدتاً مقطعي، در مقياس جغرافيايي كوچك و يا توصيفي هستند. مطالعه حاضر با اتخاذ يك رويكرد طولي (شبه پانلي) و بر اساس داده­هاي طرح هزينه و درآمد خانوار، تحوّلات رخ‌داده در ميانگين بُعد خانوار در ايران و عوامل مؤثّر بر آن را طي دوره 13971363 مورد بررسي قرار داده است. يافته­ها نشان داد كه در مدّت مذكور، ميانگين بُعد خانوار حدود دو نفر كاهش داشته است (از 4/5 در دهه 1360 به 4/3 در دهه 1390). همچنين، نتايج مدل­هاي سري زماني فضاحالت حاكي از اين است كه در طول دوره مورد بررسي از ميزان تأثيرگذاري متغيّرهاي باروري، ازدواج و شهرنشيني بر بُعد خانوار كاسته شده و در طرف مقابل، تأثير منفي شاخص­هاي طلاق، اميد زندگي، تورّم اقتصادي، و هزينه­هاي مسكن رو به افزايش گذاشته است. مدل­هاي سلسله­مراتبي سن­دورهكوهورت نيز نشان داد كه حضور افراد در كوهورت‎هاي مختلف بر بُعد خانوار آن‎ها تأثيرگذار است. لذا به منظور شناخت بهتر تغييرات پديده­هاي جمعيتي، علاوه بر شرايط مقطعي، توجّه به دوره‌ها و كوهورت‌هايي كه افراد در آن‌ها حضور دارند ضروري است؛ زيرا كوهورت­هاي مختلف معمولاً از تجارب متفاوتي برخوردارند كه اين امر منجر به بروز رفتارهاي متفاوتي از سوي آن­ها خواهد شد.