بنيان‌هاي اسطوره‌اي و اجتماعي برون‌همسري در شاهنامه، هنجارها و ناهنجاري‌هايش

Mythological and Social Principles ofExogamy in Shahnameh, Its Norms and Anomalies

ازدواج و گونه‌هاي روايت‌شده آن در شاهنامه، همانند بسياري از پديده‌هاي اجتماعي داراي بنيان‌هاي اسطوره‌اي و اجتماعي است كه زيرساخت فكري و بنياد نظري آنها را مشخص و بهنجار يا ناهنجار بودن آنها را تبيين مي‌كند. ازدواج‌هاي روايت‌شده در شاهنامه را مي‌توان به دو گروه كلّي درون‌همسري و برون‌همسري دسته‌بندي كرد. در اين مقاله ضمن مطالعه گونه‌هاي مهم برون‌همسري در شاهنامه، با جستجوي بنيان‌هاي اسطوره‌اي و اجتماعي آنها، بهنجار يا ناهنجار بودن هر يك از نظر فردوسي و برخي از شخصيت‌ها بررسي مي‌شود. برون‌همسري نزد ايرانيان از بنيان‌هاي اسطوره‌اي و اجتماعي برخوردار است؛ بنيان اسطوره‌اي آن برگرفته از آميزش نيروهاي اهورايي با اهريمني در اسطوره آفرينش است و بنيان اجتماعي آن در رسوم اجتماعي دوران مادرسالاري ريشه دارد كه در آن، مردان از طريق پيوند با زنان ساير كشورها مي‌خواستند اصالت تبار و فرمانروايي آن كشور را از آن خود كنند. مهم‌ترين گونه‌هاي برون‌همسري در شاهنامه به دو شكل ازدواج موقت و چندهمسري ديده مي‌شود كه ازدواج موقت بر پايه اسطوره پيوند انسان با پريان شكل گرفته و از بعد اجتماعي بيانگر كوشش اقوام ديگر براي به دست آوردن نسب و نژاد پهلوان دشمن براي غلبه بر او و كشورش است. در اين تحقيق مشخص شد كه چندهمسري در شاهنامه داراي بنيان اسطوره‌اي نيست و بنيان اجتماعي آن در سنّت‌ها و رسوم دوران مردسالاري ريشه دارد كه بر اساس آن، مردان براي داشتن فرزندان و نيروي كار بيشتر به چندهمسري روي آورده‌اند. فردوسي و چندين شخصيت ديگر در شاهنامه، چندهمسري بيش از حد شاهان را به سبب ستم و آسيبي كه بر زنان وارد مي‌كند، ناهنجار دانسته‌اند.

Marriage and its narrated forms in Shahnameh, like many social phenomena, have mythological and social bases that determine their intellectual infrastructure and theoretical basis and explain whether they are norm or anomalies. Marriages narrated in Shahnameh can be classified into two general groups: endogamy and exogamy. In this article, while studying the important types of exogamy in Shahnameh, by searching for their mythological and social foundations, the normality or abnormality of each according to Ferdowsi and some of the characters is examined. For Iranians, exogamy has mythological and social foundations; Its mythological basis is derived from the mixing of divine forces with demons in the myth of creation and its social basis is rooted in the social customs of the matriarchal era, in which men sought to acquire the originality and rule by bonding with women of other countries. The most important types of exogamy in Shahnameh can be seen in two forms of temporary marriage and polygamy. The former is based on the myth of the unio‎n of man with fairies and from a social point of view represents the efforts of other tribes to obtain the lineage and race of the enemy hero to overcome him and his country. In this research, it was found that polygamy in Shahnameh has no mythical basis and its social basis is rooted in the traditions and customs of the patriarchal period that According to it, men have turned to polygamy in order to have more children and more labor. Ferdowsi and several other figures in the Shahnameh have considered the excessive polygamy of kings to be abnormal due to the oppression and harm it inflicts on women.