تأثير ورمي‌كوليت، بنتونيت و زئوليت بر ميزان تبخير و منحني رطوبتي خاك

سابقه و هدف: كمبود آب به‌ويژه در مناطق خشك مهم‌ترين مشكل توسعه كشاورزي است. بنابراين بررسي راهكارهاي افزايش بهرهوري آب بايد مورد توجه قرار گيرد. ارائه‌ي راه‌هايي براي كنترل و كاهش تبخير از خاك مي‌تواند راهكاري مناسب براي افزايش كارايي مصرف آب باشد. تبخير از سطح خاك را مي‌توان عمده‌ترين بخش از اجزاي بيلان آب در مناطق خشك دانست كه باعث هدر رفت آب مي‌شود، يكي از راه‌هاي كنترل و كاهش تبخير از خاك، استفاده از مواد اصلاح‌كننده طبيعي خاك مي‌باشد. از اين‌رو اين پژوهش با هدف بررسي تأثير سه اصلاح‌كننده بنتونيت، ورمي‌كوليت و زئوليت بر ميزان و شدت تبخير از سطح خاك در يك دوره‌ي 4 ماهه از تير تا مهر انجام شد.مواد و روش‌ها: اين پژوهش به‌صورت طرح كاملا تصادفي با 10 تيمار و در سه تكرار در دانشگاه شهركرد انجام گرفت. تيمارهاي مورد بررسي در اين پژوهش، شامل 3 نوع اصلاح كننده طبيعي خاك (بنتونيت، ورمي‌كوليت و زئوليت) و هر كدام در سه نسبت وزني 0.5، 1 و 2 درصد به همراه يك تيمار شاهد (خاك بدون ماده اصلاح كننده با بافت لوم) مي‌باشند. انتخاب اين درصدها بر اين مبنا بود كه نتايج به دلايل اقتصادي و عملي بودن اجرا، قابل توصيه براي سطوح و اراضي وسيع كشاورزي نيز باشند. در مرحله بعد با اندازهگيري مقدار آب ورودي و مقدار زه‌آب خروجي هر گلدان و با استفاده از رابطه بيلان آب مقدار تبخير اندازه‌گيري شد. ميزان رطوبت نيز با دستگاه رطوبت‌سنج و در دو عمق‌ 5 و 15 سانتي‌متري اندازه‌گيري شد. در نهايت منحني رطوبتي خاك براي هر تيمار و با استفاده از دستگاه صفحات فشاري، ترسيم و مورد مقايسه قرار گرفت.يافته‌ها: نتايج نشان داد در بين سه ماده مورد بررسي بيشترين ميزان كاهش در تبخير از خاك مربوط به بنتونيت مي‌باشد. دو اصلاح‌كننده ورمي‌كوليت و زئوليت نيز تبخير را بصورت معني‌داري نسبت به تيمار شاهد كاهش دادند ولي نسبت به هم تفاوت معنيداري نشان ندادند. در بين تيمارهاي مورد بررسي نيز بيشترين تاثير كاهشي بر مقدار تبخير در تيمار 2 درصد بنتونيت مخلوط با خاك و كمترين ميزان تاثير نيز در تيمار زئوليت 0.5 درصد مشاهد شد اين تيمار تفاوت معني‌داري با شاهد نشان نداد ولي تيمار 2 درصد بنتونيت، 6.4 درصد ميزان تبخير را نسبت به شاهد كاهش داد. نتايج ميزان رطوبت خاك در تيمارها برعكس نتايج تبخير بود، در تيمارهايي كه ميزان تبخير كمتر مي‌باشد، ميزان رطوبت خاك افزايش يافته است. با توجه به تاثير معني‌دار سه اصلاح‌كننده مورد بررسي بر ميزان رطوبت خاك، منحني رطوبتي خاك نيز در تيمارهاي مورد بررسي نسبت به شاهد دچار تغيير شده است. بيشترين مقدار افزايش رطوبت در مكش معادل FC، در تيمار 2 درصد بنتونيت و معادل 4.8 درصد بيشتر از مقدار رطوبت تيمار شاهد بدست آمد.نتيجه گيري: استفاده از مواد اصلاحي طبيعي خاك ضمن جلوگيري از آلوده شدن خاك، به اصلاح ساختمان خاك در جهت كاهش تبخير نيز كمك مي‌كند. با توجه به اينكه از بين سه ماده اصلاحي مورد استفاده در اين پژوهش، بيشترين مقدار تاثير بر كاهش تبخير و افزايش رطوبت خاك، مربوط به بنتونيت 2 درصد بود، بنابراين مي‌توان اين ماده را براي كاهش تبخير از خاك با بافت لوم توصيه نمود.