ارزيابي آسيب‌پذيري خانوارها در مواجهه با خطر سيلاب در نواحي روستايي: مطالعه موردي شهرستان‌هاي آق‌قلا و گميشان

يك جنبه كليدي مديريت ريسك سيل، آگاهي از آسيب‌پذيري نظام هاي اجتماعي در سطح محلي است. هدف اين تحقيق ارزيابي آسيب‌پذيري خانوارهاي روستايي به ريسك سيل در چارچوب مديريت ريسك سيل است. اطلاعات لازم از نمونه اي شامل 194 و 191 نفر از سرپرستان خانوارها در 20 روستاي شهرستان‌هاي آق‌قلا و گميشان كه در سال 1398 در معرض ريسك سيل قرار گرفته بودند، جمع آوري شد. ابزار گردآوري داده ها پرسشنامه‌اي بود كه شامل متغيرهايي براي سنجش سه مؤلفه آسيب پذيري، شامل در معرض خطر سيل قرار گرفتن، حساسيت به خطر سيلاب و ظرفيت سازگاري براي بازيابي خود از تخريب‌هاي سيل بود. بر اساس اين چارچوب، شاخص‌هاي مناسب براي ارزيابي آسيب‌پذيري‌هاي خانوارهاي روستايي تدوين و شاخص تركيبي آسيب‌پذيري محاسبه شد. نتايج محاسبه شاخص تركيبي سه مؤلفه آسيب پذيري در دو شهرستان آق قلا و گميشان نشان داد كه طيف وسيعي از شاخص هاي اقتصادي، اجتماعي، جمعيتي و محيطي مي تواند بر سنجش آسيب پذيري خانوارها به سيل مورد استفاده قرار گيرد. محاسبات در سطح روستاهاي منطقه بيانگر اين بود كه در هر دو شهرستان، دو مؤلفه در معرض بودن و حساسيت كه نشان دهنده آسيب پذيري بيشتر به سيل هستند از مقدار ميانگين بيشتر هستند. از طرفي، مؤلفه سازگاري كه نشان‌دهنده آسيب پذيري كمتر به سيل است، در هر دو شهرستان از مقدار ميانگين كمتر بود. نتايج مقايسه مؤلفه هاي آسيب پذيري و همچنين شاخص آسيب پذيري كل در بين روستاهاي دو شهرستان آق قلا و گميشان نشان داد كه روستاهاي شهرستان آق قلا هم در معرض بيشتر سيل قرار دارند و هم آسيب پذيري بيشتر از وقوع سيل دارند. با توجه به موقعيت جغرافيايي روستاهاي آق قلا كه زمان رسيدن سيلاب از بالادست زودتر براي آنها اتفاق مي افتد احتمالا اين نتيجه منطقي به نظر مي رسد. در نهايت برخي راهبرد هاي كاهش آسيب پذيري خانوارها به خطر سيلاب با توجه به يافته ها پيشنهاد شد.