ارزيابي مدل هاي سنجش فرار مالياتي از اقتصاد نئوكلاسيك تا اقتصاد رفتاري: رهيافت تحليل سلسله‌ مراتبي در اقتصاد ايران

Evaluation of Tax Evasion Models Based on the Views from Neoclassical to Behavioral Economics: Analytical Hierarchy Process Approach in Economy of Iran

ماليات به عنوان مهمترين منبع درآمدي دولت‌ها و يكي از ابزارهاي سياستي در سياستگذاري ­هاي توسعه نقش كليدي ايفا مي‌نمايد. در اين پژوهش، تكامل مدل‌هاي مختلف فرار مالياتي از رويكرد نئوكلاسيك تا اقتصاد رفتاري و سير تكاملي مدل‌ها و چالش‌ها و نتايج تجربي به دست آمده از اين مدل‌ها مورد بررسي قرار گرفته و پيش فرض­ متغيرهاي موثر بر فرار مالياتي در هر يك از مدل­ ها استخراج و تحليل شده است. سپس با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي با توجه به نظرات متخصصان حوزه مالياتي عوامل موثر بر فرار مالياتي در مدل ­هاي مختلف رتبه­ بندي مي شود تا مشخص شود كه مدل بهتر براي توضيح و سنجش عوامل موثر بر فرار مالياتي در ايران كدام است. نتايج نشان مي ­دهد كه عدم ثبات‌ ترجيحات، زيان گريزي، و ابهام گريزي از عوامل اصلي تاثيرگذار بر فرار مالياتي هستند. همچنين، پيش فرض رفتاري عقلايي و سازگاري رفتاري كمترين درجه توضيح دهندگي فرار مالياتي را در ايران دارد. بر اساس نتايج به دست آمده، در تحليل و سنجش فرار مالياتي در ايران نياز به اصلاح پارادايم به سمت مدل ­هاي اقتصاد رفتاري است.

Taxes, as the most important source of government revenue and one of the economic policy instruments, play a key role in development policies. In this study, the evolution process of different models of tax evasion (from neoclassical approach to behavioral economics) is investigated, also the assumptions and variables of these models are analyzed. Then, using the analytical hierarchy process (AHP) based on the opinions of tax experts, the factors affecting tax evasion are ranked in different models to determine which model is superior in explaining and measuring the factors affecting tax evasion in Iran. The results show that instability of preferences, loss avoidance, and ambiguity avoidance are the main factors influencing tax evasion. Correspondingly, rational behavior and behavioral adaptation have the least explanatory power as regards tax evasion in Iran. Based on the results, in analyzing and measuring Iran's tax evasion, a paradigm shift towards behavioral economy models is needed.