جريان شناسي «شبهۀ ابن كمّونه» و چگونگي انتساب آن به شيخ اشراق

The Stream-Knowing of “Ibn Kamuna's Doubt” and How it is Attributed to Sheikh Ishraq

در آثار حكما و متكلّمان شبهه‌اي را به ابن كّمونه نسبت داده‌اند كه وي در آن شبهه «دليل ردّ دو خدايي را كافي به مقصود ندانسته است»، و در شماري از آثار حكما و متكلّمان اين شبهه آمده است. شبهه اين كمّونه ناظر به برهان مشهور تركيب است. او وجود دو واجب الوجود را به گونه‌اي پنداشته و فرض كرده است كه مستلزم تركيب آنها نباشد، در اين صورت برهان تركيب بي اثر مي‌شود. از اين‌رو، شماري از حكما و متكلّمان با ذكر شبهه درصدد بر آمده‌اند تا پاسخ اين شبهه را بدهند و اين معضل را حل كنند. در پاسخ برخي از آنان اين مسئله عنوان شده است كه ريشۀ اين شبهه در آثار شيخ اشراق است. اين مقاله بر آن است با بررسي تاريخي اين شبهه چگونگي انتساب آن را به سهروردي پاسخ گويد و به اين نكته توجه دهد كه عبارتي كه در كتاب المشارع و المطارحات سهروردي آمده با عبارت ابن كمّونه تفاوت دارد و نمي‌توان گفت ريشه اين شبهه در آثار سهروردي است.

In the works of the scholars and Mutakallemun, a doubt has been attributed to Ibn Kamunah in which he “did not consider the reason for rejecting the two gods to be sufficient,” and in a number of works of scholars and theologians, this doubt has been mentioned. The doubt of Ibn Kamunah refers to the well-known argument from composition. He has assumed the existence of two necessary beings in such a way that they do not require their combination, in which case the argument of combination becomes ineffective. Hence, a number of scholars and Mutakallemun have tried to answer this doubt and solve this dilemma by mentioning the doubt. In their response, some of them have stated that the root of this doubt is in the works of Sheikh Ishraq. This article intends to answer this doubt by examining the historical way of attributing it to Suhrawardi and pay attention to the fact that the phrase in Suhrawardi's book, Al-Mashre'a va Al-Mutarahat is different from Ibn Kamuna's phrase and it cannot be said that the root of this doubt is in Suhrawardi's works.