تحليل انتقادي به رويكرد روشنفكران ديني در زمينه توسعه سياسي (سروش و مجتهد شبستري)

Critical analysis of the approach of religious intellectuals in the context of political development with emphasis on the ideas of Soroush and Shabestari

توسعه سياسي را مي‌توان مهمترين عرصه رقابت ميان جريان‌هاي فكري سياسي تلقي كرد و نماي بيروني مبارزات سياسي در تاريخ معاصر ايران را مي‌توان با بررسي تاريخ توسعه‌‌خواهي ايرانيان مشاهده نمود. در دوره معاصر نيز، جريان‌‌هاي فكري ‌ سياسي با تنوع نگاه خود به توسعه سياسي، فضايي از تضاد و رقابت از يكسو و تعامل و تقابل از سوي ديگر آفريده‌اند. از جمله جريان‌هايي كه به مساله توسعه سياسي در ايران معاصر پرداخته، جريان روشنفكري ديني است. محمد مجتهد شبستري و عبدالكريم سروش را مي‌توان از جمله مهمترين نمايندگان اين جريان نام برد. گفتمان روشنفكري ديني سروش و شبستري، عناصري چون دين اقلي، حكومت دموكراتيك ديني، حقوق بشر، سكولاريسم و پلوراليسم را در بر مي‌گيرد. در گفتمان سروش، پذيرش كثرت‌گرايي معرفت شناختي و نتيجه‌ي منطقي آن در تكثر اجتماعي، به پذيرش پلوراليسم سياسي منتهي مي‌شود. در گفتمان شبستري، انسان، موجودي محق تلقي مي‌شود و محق بودن انسان در مقابل تكليف‌گرايي و استيلاي مابعدالطبيعه و دين بر همه زندگي او، قرار مي‌گيرد. شبستري، پذيرش حقوق بشر غربي توسط مسلمانان را توصيه مي‌كند كه پيش‌شرط پذيرفتن آن، ايجاد نظام دمكراتيك است؛ چرا كه به نظر او در نظام دمكراتيك، نسبت به نظام اقتدارگرا، حقوق راحت‌تر اجرا مي‌شوند و همچنين آزادي‌هاي سياسي و ديني بهتر رعايت مي-شوند. در اين مقاله با رويكرد تحليلي انتقادي، نظريات سروش و مجتهد شبستري، فقدان عمق فلسفي و رويكرد ساختاري و جامع در مورد مدرنيته، توسعه و تمدن جديد غربي به بحث گذاشته شده است.

Political development can be considered as the most important arena of competition between intellectual-political currents, and the external view of political struggles in the contemporary history of Iran can be seen by examining the history of Iranian expansionism. In the contemporary period, too, currents of thought-politics, by diversifying their view of political development, have created an atmosphere of contradiction and competition on the one hand, and interaction and confrontation on the other. One of the currents that has dealt with the issue of political development in contemporary Iran is the current of religious intellectuals. Soroush and Shabestari's religious intellectual discourse includes elements such as minority religion, religious democratic government, human rights, secularism and pluralism. In Soroush's discourse, the acceptance of epistemological pluralism and its logical consequence in social pluralism leads to the acceptance of political pluralism. In Shabestari discourse, man is considered a righteous being and the righteousness of man is placed in front of duty and metaphysics and the domination of religion over all his life. Shabestari recommends the acceptance of Western human rights by Muslims, the precondition for which is the establishment of a democratic system; In his view, in a democratic system, rights are more easily enforced than in an authoritarian system, and political and religious freedoms are better respected. In this article, with the analytical-critical approach, the theories of Soroush and Mojtahed Shabestari, the lack of philosophical depth and the structural and comprehensive approach to modernity, development and new Western civilization are discussed.