درام تاريخي صادق هدايت از ديدگاه نظريه ي تاريخ گرايانه ي جديد

Sadegh Hedayat’s Historical Drama from the View of New Historicism Theory

در اين مقاله تلاش شده است چند اثر ادبي و تاريخي صادق هدايت از ديدگاه تاريخ گرايانه ي جديد مورد مطالعه قرار گيرد. در دورهاي كه صادق هدايت به نگارش اين آثار تاريخي دست زده نوعي باستان گرايي توسط رضاخان در حال ترويج در جامعه بوده است. بنابراين ديدگاه رمانتيك، تلاش ميشود افتخارها و بزرگيهايي كه در زمان گذشته، در سرزميني وجود داشته و اكنون وجود ندارد، به ياد آورده شود و اينگونه تبليغ شود كه بازگشت به چنان گذشتهاي امكانپذير است. رمانتيسم باستانگراي رضاخاني از نوع شوونيستي است كه تالش ميكند با عمال قواعد خودكامه برنامه هايي بلندپروازانه براي بازگشت به چنان شكوه و افتخاري تدارك ا ببيند. متناسب با چنين فضايي كه در جامعه به وجود ميآيد، ابتدا روشنفكران و نويسندگان اين دوره نيز به رمانتيسم باستانگرا روي ميآورند و بعضي از آنها همچون ذبيح بهروز، متعصبانه در همين مسير ميمانند. برخي ديگر همچون ميرزادهي عشقي، هرچند معتقد به نوعي رمانتيسم باستانگرا هستند، اما به هيچ وجه حكومت ديكتاتوري رضاخان را جاده صافكن بازگشت به شكوه و افتخار باستاني نمييابند. در اين ميانه، صادق هدايت نويسندهاي است كه در آثار اوليه اش همچون نمايشنامه هاي پروين دختر ساسان و مازيار توجهي به گذشته ي پرافتخار ايران توجه نشان ميدهد. اما رويكرد رمانتيك هدايت متفاوت با رمانتيسم تبليغ شده توسط رضاخان است. رمانتيسم هدايت سوگوار ايراني است كه ذات پاك آن توسط هجوم عرب به پستي و دنايت آلوده شده است. در اين مقاله ويژگيهاي درام تاريخي صادق هدايت از منظر تاريخگرايي جديد مورد مطالعه قرار مي گيرد. هدف از اين مطالعه آن است كه رابطه ي درام تاريخي اين نويسنده با گفتمان مسلط دوره مورد توجه قرار گيرد، تا نشان داده شود كه آيا آثار تاريخي هدايت در جهت گفتماني كه ساختار قدرت خواهان آن بوده حركت كرده يا در جهت عكس آن. بدين معني كه آيا اين آثار، خود، در هيات قدرت درون اين گفتمان ظاهر شده اند يا در شكل مقاومتي درون اين قدرت گفتماني مطرح ميشوند. فرضيه ي اين مقاله چنين خواهد بود كه در تناظر بين آثار تاريخي هدايت با جامعه و سياست، ذيل گفتمان باستانگرايي، گسسته ايي درون متني و بينامتني وجود دارد كه گفتمان باستانگرايي در اين نمايشنامه ها را در مقايسه با همين گفتمان در سياست و جامعه، متفاوت و از نوع ديگري ساخته است. اين پژوهش، پژوهشي كيفي است كه به شيوه ي توصيفي تحليلي و بر مبناي مدارك كتابخانه اي انجام شده است. مدارك مورد استفاده عمدتا مدارك تاريخي مربوط به پهلوي اول و صادق هدايت و آثارش و همچنين، منابع مربوط به رويكرد تاريخگرايي نوين و اصل آثار مورد بررسي هستند.

This study was an attempt to examine some of Sadegh Hedayat’s literary and historical works from the perspective of new historicism. Sadegh Hedayat wrote these works in a period when Reza Shah Pahlavi was promoting a type of archaism in Iranian society. Based on this romantic view, it is attempted to recall the glories that a country once used to enjoy, and thus, to propagate that it is possible to return to such a past. In his early years of writing career and in such plays as Parvin, Sassan’s Daughter and Māzīyār, Sadegh Hedayat addressed Iran’s glorious past. However, Hedayat’s romantic approach was different from the romanticism promoted by Reza Shah Pahlavi. Hedayat’s romanticism is a lamentation for an Iran whose pure nature has been contaminated with humiliation and degeneracy by the Arab invasion. An ancient Iranian first resists this invasion but gradually surrenders. Arab’s wretched nature increasingly penetrates into the Iranian’s pure and sublime nature, and finally, in Blind Owl historical nowel, the pure nature is metamorphosed and destroyed within this ignoble nature. Hence, in Hedayat’s works, one can identify a course of destruction of the Iranian identity, which is irreversible, while Reza Shah Pahlavi’s romanticism considers the possibility of the restoration of the glorious ancient time. In addition to these intertextual dissociations, there are other dissociations that can be observed in Hedayat’s works in terms of the encounter between the ancient Iranians and the invading Arabs.