ناخودآگاهي متن و ايدئولوژي در سه نمايشنامه ي غروب در دياري غريب، قصه ماه پنهان و پهلوان اكبر مي ميرد از بهرام بيضايي

Textual Unconscious and Ideology in Three Plays by Bahram Bayzai

عبارت ناخودآگاهي اولين بار در روانشناسي توسط فرويد و در تحليل ذهن بيمار، و سپس در تحليل و مطالعات ادبي مورد استفاده قرار گرفت. اما در ادامه‌ي سده‌ي بيستم و با ظهور رويكردهاي انتقادي متفاوت، عبارات روانكاوانه تعريف جديدي يافتند و براي اهداف متفاوتي مورد استفاده قرار گرفتند. يكي از اين تعاريف جديد توسط فردريك جيمسون ارايه شد و عنوان ناخودآگاهي سياسي به خود گرفت. اين مفهوم جديد برگرفته از ماركسيسم آلتوسري بود. در اين ديدگاه منتقد به دنبال يافتن شكاف‌ها و ابهام‌هاي درون متن، براي دستيابي به ناخودآگاه متن است. اين ناخودآگاه مدخلي است براي دستيابي به ايديولوژي، و از اين طريق به تاريخ توليد است و شرايط توليد آن. در اين ميان مراد از ايديولوژي، ايديولوژي از منظر آلتوسر است: يعني رابطه‌ي خيالي فرد با موقعيت واقعي وجود. در اين مقاله با توجه به اهميت آثار بهرام بيضايي در ادبيات نمايشي ايران، سه اثر متقدم او مورد تحليل قرار مي‌گيرد و با استفاده از نظريات ماشري، جيمسون و ايگلتون، و با تكيه بر ناخودآگاهي سياسي، به تحليل ناخودآگاهي و ايديولوژي در غروب در دياري غريب، قصه ماه پنهان و پهلوان اكبر مي‌ميرد مي‌پردازيم. اين تحليل با در نظر گرفتن ايديولوژي‌هاي حاكم بر دوره‌ي نگارش نمايشنامه‌ها به اين مسيله مي‌پردازد كه نگاه اين آثار به مسيله‌ي قهرمان، با توجه به دوران خود چيست و اين نگاه چگونه تناقض‌هاي موجود در ايديولوژي را افشا مي‌كند.

Unconsciousness was first used in psychology by Freud who used it to analyze patient’s mind. Freud applied this term to literature analysis for the first time and introduced it to literary studies. But in twentieth century and by emerging different critical approaches, the psychological terms were redefined and used for new purposes. For example political unconsciousness by Fredrick Jameson found new meaning and were distinguished from unconsciousness as it appears in Freud. This new concept was under the influence of Althusserian Marxism and Pierre Macherey’s theory. Althusser considers ideology as imaginary relation of subject with her real condition of existence. On the other hand he focuses on symptomatic reading which concerns the unsaid and silences. Macherey, Jameson and Eagleton use his theory and through changing them, provide a literary theory for analyzing unconscious and ideology in the text. This essay uses their theories for examining three plays by Bahram Beyzai: Sunset in a Foreign Land, The Story of a Hidden Moon, and Pahlavan Akbar Dies. This analysis considers the different ideologies in 1960’s in Iran and how they reflect in these plays. On the other hand it will be examined that how Beyzai uses “national art” and folklore theatre and how changes them to shed a new light on theatre.