پديد آورندگان :
گراوند، افراسياب دانشگاه محقق اردبيلي، ايران , جوانمردزاده، اردشير دانشگاه محقق اردبيلي - گروه باستان شناسي، ايران , عابدي، اكبر دانشگاه هنر اسلامي تبريز - دانشكده هنرهاي كاربردي، ايران , ملك پور، فاطمه ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي شهرستان خوي، آذربايجان غربي، ايران
كليدواژه :
عوامل زيست محيطي , الگوهاي استقراري , مس و سنگ , GIS , شمال‌غرب درياچه اروميه
چكيده فارسي :
شمال‌غرب درياچۀ اروميه كه هفت شهرستانِ سلماس، خوي، چايپاره، چالدران، شوط، پلدشت و ماكو را شامل مي‌شود؛ در كرانۀ جنوبي رودخانه ارس واقع شده است. اين منطقه به سبب شرايط جغرافيايي و مسير ارتباطي مابين قفقاز جنوبي، شرق آناتولي، فلات مركزي و جنوب درياچۀ اروميه و همچنين ظرفيت‌هاي زيست‌محيطي مناسب و مطلوب، زمينه‌ساز حضور جوامع انساني در ادوار مختلف تاريخي و فرهنگي بوده است. باوجوداينكه از قرن 19 ميلادي به بعد حوضۀ جنوبي درياچۀ اروميه موردتوجه مطالعات باستان‌شناسي واقع شده، اما بخش شمالي آن‌كه از توانمندي‌ها و قابليت‌هاي بسزايي برخوردار است، چندان موردمطالعه قرار نگرفته و فقدان پژوهش‌هاي علمي و روشمند دوران پيش‌ازتاريخ به‌ويژه دورۀ مس و سنگ در اين پهنۀ فرهنگي بسيار محسوس است. با عنايت به اينكه مجموعه عوامل زيست‌محيطي نقش مهمي در شكل‌دهي و توزيع مكاني استقرارهاي جوامع بشري در ادوار مختلف فرهنگي دارند، به نظر مي‌رسد برهم‌كنش‌هاي انسان با محيط‌زيستِ پيرامون در حوضۀ شمال‌غرب درياچۀ اروميه يك چشم‌انداز متمايز را به دنبال داشته است. پژوهش حاضر براي نخستين بار به تبيين الگوهاي استقراري و فرهنگي 21 سكونتگاه مس و سنگ در حوضۀ شمال‌غرب درياچه اروميه كه تاريخ نسبي از آغاز هزارۀ پنجم تا پايان هزارۀ چهارم ق. م دارند، مي‌پردازد. مهم‌ترين پرسش اصلي پژوهش اين است كه عوامل زيست‌محيطي چه نقش و تأثيري بر شكل‌گيري، نحوۀ پراكنش و برهم‌كنش فرهنگي استقرارگاه‌هاي دورۀ مس و سنگ در شمال‌غرب حوضه درياچه اروميه داشته‌اند؟ در اين خصوص عوامل محيطي مانند: ارتفاع از سطح دريا، آب‌وهوا، منابع آب، خاك‌ها، راه‌ها، جهت و ميزان شيب زمين در ارتباط با 21 استقرار مس و سنگ با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) تحليل شد و نتايج پژوهش نشان داد كه اساسي‌ترين عوامل محيطي در شكل‌گيري و برهم‌كنش فرهنگي زيستگاه‌هاي دورۀ مس و سنگ در اين حوضه، سه عامل «دسترسي به منابع آب دائمي»، «كد ارتفاعي» و «راه‌هاي ارتباطي» است و اين سه عامل، وابستگي استقرارها را به منابع آب به‌صورت خطي، وابستگي به پهنۀ دشت جهت كشاورزي و وابستگي به معابر مواصلاتي را جهت مبادلات تجاري، نشان مي‌دهد.
چكيده لاتين :
Northwest of Lake Urmia, which includes seven cities: Salmas, Khoy, Garaziaadin, Chaldoran, Showt, Poldasht and Maku; It is located on the south bank of the Aras River. Due to the geographical conditions and communication route between the South Caucasus, Eastern Anatolia, the Central Plateau and the south of Lake Urmia, as well as suitable environmental capacities, has been the basis for the presence of human societies in different historical and cultural periods.
Although the southern basin of Lake Urmia has been the subject of archaeological studies since the 19th century, the northern part of it, which has many capabilities and capabilities, has not been studied scientifically and the lack of scientific and methodical research in prehistoric times, especially Chalcolithic period is very noticeable. Considering that the set of environmental factors play an important role in the formation and spatial distribution of human societies in different cultural eras, it seems that human interactions with the environment in the northwestern basin of Lake Urmia show a different perspective. The present study for the first time will explain the settlement and cultural patterns of 21 Chalcolithic settlements and sites in the northwestern basin of Lake Urmia, which will suggest the time span from the beginning of the fifth to the middle of fourth millennium BC. The most important research question is what role and effect have environmental factors had on the formation, distribution and cultural interaction of copper and stone settlements in the northwest of Lake Urmia? In this regard, environmental factors such as altitude, climate, water resources, geology, roads and direction and the slope of the earth in relation to 21 Chalcolithic settlements were analyzed using the Geographic Information System (GIS) and the results showed that the most fundamental environmental factors in the formation and cultural interaction of Chalcolithic sites and settlements in this basin are three factors: "access to permanent water resources", "altitude" and "communication routs". The three factors indicate the dependence on water resources in a linear fashion, dependence on the field of land and plains for agriculture and dependence on transportation routes for trade.
