موميايي‌هاي طبيعي معدن نمك زنجان و رويكرد حفاظت پيشگيرانه براي حفظ و نگهداري از آنها

The Natural Mummies of Zanjan Salt Mine and Preventive Conservation Approach for their Preservation

برخي مطالعات باستان‌سنجي در جهت شناخت و معرفي مردان نمكي مكشوفه در معدن نمك چهرآباد زنجان و پرده برداشتن از اسرار حضور آن‌ها در معدن نمك و نحوۀ حفاظت و نگهداري از آن‌ها مطالبي است كه در اين مقاله به آن‌ها پرداخته مي‌شود. اين آثار ابتدا در سال‌هاي 1372 و 1383 بطور تصادفي و پس از آن با انجام حفاري‌هاي باستان‌شناختي كشف شدند. روش‌هاي مورد استفاده در اين مطالعات شامل: ساليابي كربن 14، تصويربرداري‌هاي راديوگرافي و سي‌تي اسكن، مطالعات مولكولي DNA، بررسي ايزوتوپ‌هاي 13C و 15N، آناليز عناصر كم مقدار با روش ICP هستند. نتايج ساليابي نيز نشان دادند كه اين اجساد متعلق به دور‌ه‌هاي تاريخي هخامنشي و پارتي-ساساني هستند. وضعيت قرارگيري اجساد در زمان دفن و نوع آسيب‌هاي وارد بر آن‌ها نشان مي‌دهند كه علت مرگ آن‌ها ناشي از حادثۀ ريزش معدن در دوره‌هاي تاريخي فوق و وارد شدن ضربات شديد سنگ‌هاي نمك به آن‌ها بوده است. همچنين بررسي‌هاي صورت گرفته، مرد نمكي شمارۀ 1 را ميان‌سال (حدود 40-35 سال) و جنسيت موميايي شمارۀ 4 را مذكر و سن آن را حدود 15 سال نشان مي‌دهد. نتايج بررسي­هاي مقدماتي ايزوتوپ‌هاي 13C و 15N در مقايسه با نمونه‌هاي شاهد نشان داد كه رژيم غذايي آن‌ها نزديك به رژيم دريايي مي‌توانسته باشد. با توجه به نوع پوشش، تزيينات و برخي اشياء همراه با اين اجساد، به نظر مي‌رسد كه افراد مدفون در اين معدن لزوماً كارگر معدن نبودند و به طبقات مختلف اجتماعي تعلق داشتند. علاوه بر اين، بررسي فرايند فرسودگي مردان نمكي نشان داد كه رطوبت نسبي و نوسانات آن يكي مهم‌ترين متغيرهاي محيطي مؤثر در اين فرايند و خطرات تهديد‌كننده براي اين آثار است و بهترين و كارآمدترين روش حفاظت از اينگونه آثار، حفاظت پيشگيرانه تشخيص داده شد. بازرسي‌ها و پايش‌هاي دوره‌اي و انجام آزمايشات بيولوژيكي (تست قارچ و باكتري) نشان داد كه روش حفاظت پيشگيرانۀ مورد استفاده تاكنون آن‌ها را در وضعيت ايمن نگاه داشته است.

Some archeological studies in order to identify and introduce the natural mummies so-called Salt men discovered in the Chehrabad salt mine in Zanjan in western Iran and how to preserve them before 2010 are the contents of this article. These artifacts were first discovered accidentally in 1993 and 2004, and then by conducting archeological excavations. Methods used in these studies include: carbon 14 dating, radiographic imaging and CT scan, DNA molecular studies, 13C and 15N isotope analysis, trace element analysis by ICP method. The results of studies showed that these bodies with different ages belong to the Achaemenid and Sassanid periods, which were buried there as a result of mine collapse in the above historical periods. In addition, the study of the salt men decay process showed that relative humidity and its fluctuations are one of the most important environmental variables affecting this process and the threat to these properties. Periodic inspections and monitoring and biological tests (fungal and bacterial tests) showed that the method of preventive conservation has been the best and most effective method to preserve them.