ارزيابي و تحليل شرايط هيدرومورفولوژيكي رودخانة حاجي‌عرب، شهرستان بوئين‌زهرا

The Assessment and Analysis of the Hydromorphological Condition of Haji- Arab River, Bouein Zahra County

در شرايط محيطي مختلف رودخانه ­ها پيچيدگي و تنوع زيادي دارند و عوامل مختلف طبيعي و انساني بر رودخانه­ ها تأثيرگذار بوده و شرايط هيدرومورفولوژيكي آن­ها را تغيير مي­ دهد. در واقع تخريب هيدرومورفولوژيكي به­ علّت مداخلات انسان و درنتيجه تعديل كانال رودخانه، يكي از مهم‌ترين انواع و علل تغييرات رودخانه است. روش ­هاي متعدّدي براي بررسي هيدروژئومورفولوژي رودخانه ­ها ابداع شده است. يكي از اين روش ­ها، شاخص كيفيت مورفولوژيكي است كه به ­عنوان پروتكل جديدي براي ارزيابي كيفيت مورفولوژيكي جريان رودخانه ارائه شده است؛ بنابراين هدف از نوشتار پيش رو طبقه ­بندي كيفيت مورفولوژيكي رودخانه با استفاده از شاخص كيفيت مورفولوژيكي در رودخانة حاجي­ عرب واقع در غرب شهرستان بويين­زهرا است. اين مطالعه شامل دو مرحلة اصلي و سه مرحلة فرعي است كه روي هشت بازه اعمال شده است. در مرحلة اوّل موقعيّت عمومي منطقه بررسي شد و در مرحلة دوم با استفاده از شاخص ­هاي مختلف كيفيت مورفولوژيكي رود ارزيابي شد است. با استفاده از برداشت­ هاي ميداني (نقشه ­برداري و نمونه­ برداري رسوب) و تصاوير ماهواره­اي شاخص ­هاي مختلفي ازجمله شاخص عملكردي، شاخص مصنوعي و شاخص تعديلي بر روي اين رودخانه اعمال شده است. نتايج حاصله بيانگر اين است كه مقدار شاخص كيفيت مورفولوژيكي در بازه­ هاي مورد مطالعه بين 0/82% تا 0/74% است كه در اين ميان حداكثر مقدار در بازه ­هاي 1، 2، 3، 6 با امتياز 0/82 و حداقل مقدار در بازة 8 با امتياز 0/74 است. درمجموع، از نظر كيفيت، رودخانة حاجي­عرب در طبقة خوب قرار مي­ گيرد و شرايط مناسبي دارد. شاخص مصنوعي در اين رودخانه صفر است كه نتيجة عدم دخالت انسان در رودخانه است؛ بنابراين پيشنهاد مي­ شود كه از اين رودخانه با كيفيت مورفولوژيكي خوب با مديريت درست و به­جا حفاظت شود.

Rivers have a lot of complexity and diversity in different environmental conditions, and various natural and human factors affect rivers and change their hydromorphological conditions. In fact, hydromorphological degradation is one of the most important types and causes of river changes which happens due to human interventions and consequently the adjustment of the river channel. Several methods have been developed to study the hydrogeomorphology of rivers. One of these methods is the morphological quality index, which has been proposed as a new protocol to assess the morphological quality of river flow. The present study aims to classify hydromorphological quality of the Haji-Arab River (which is located in the west of Bouin-Zahra city) by Morphological Quality Index (MQI). In this study, two main phases and three sub-phases are used for each phase and applied to eight spans. Various indicators such as: functionality index, artificiality index and adjustment index have been applied on this river. The results show that the amount of MQI in the studied intervals was between 0.82 to 0.74%. Among these, the maximum value was in the spans of 1,2,3,6 with a score of 0.82, while the minimum value was in the span of 8 with a score of 0.74. In terms of quality, Haji-Arab River is on a good class and has good conditions. The functionality index in this river was zero, which was the result of non-intervention of human in the river. Therefore, it is suggested to protect Haji-Arab River appropriately by proper management.