مقايسۀ سه رويكرد سازگار گرايانه؛ هري فرانكفورت، گري واتسون و صدرالمتألهين

Comparing Three Consistency-Centered Approaches: Harry Frankfort, Gary Watson, and Mulla Sadra

در فلسفۀ اسلامي و فلسفۀ غرب تبيين‌هاي مختلفي از سازگاري ضرورت علّي و اختيار ارائه شده است. فاعليت بالتجلي نفس براي اراده‌هاي سلسله‌مراتبي، كه صدرالمتألهين براي تبيين اين سازگاري ارائه كرده است، با ديدگاه هري فرانكفورت و گري واتسون ـ كه نوع ديگري از رويكردهاي سلسله‌مراتبي هستند ـ شباهت‌هاي قابل‌توجهي دارد كه عبارتند از: نقش اراده‌هاي سلسله‌مراتبي در قوام بخشيدن به هويت انساني، نقش اراده‌هاي مراتب بالاتر در كنترل اراده‌هاي مراتب پايين‌تر و افعال انسان، منتهي شدن تمايلات سلسله‌مراتبي به يك خويشتن عميق به عنوان كنترل‌كنندۀ اصلي اين تمايلات و اراده‌ها، و دخالت نداشتن امكان‌هاي بديل (امكان تحقق گزينه‌هاي پيش‌رو) در حقيقت اختيار. تفاوت مهم رويكرد صدرالمتألهين با دو رويكرد ديگر اين است كه در رويكرد فرانكفورت و واتسون، خويشتن عميق انسان ـ كه منشأ نهايي اراده است ـ حقيقتاً يك امر ذاتي نيست و همين امر موجب مي‌شود تا رويكرد سلسله‌ مراتبي آنها پاسخ قابل قبولي براي اشكال تسلسل اراده‌ها نداشته باشد، اما در رويكرد صدرالمتألهين اين خويشتن عميق، حقيقتاً يك امر ذاتي است كه موجب مي‌شود اراده‌هاي سلسله‌مراتبي تا بي‌نهايت ادامه پيدا نكنند. بنابراين رويكرد صدرالمتألهين در عين حال كه از مزيت‌هاي رويكرد فرانكفورت و واتسون در تبيين اختياري بودن اراده و كنترل تمايلات برخوردار است؛ اشكال آنها را ندارد و براي سازگارگرايي رويكرد مناسب‌ تري به حساب مي‌آيد.

In the Islamic philosophy and western philosophy, there are various explanations of the consistency between causal necessity and free will. The soul’s agency by manifestation for hierarchal willpowers, presented by Mulla Sadra as an explanation for this consistency, has considerable similarity to the view presented by Harry Frankfurt and Gary Watson (as another type of hierarchal approaches). These similarities are as follows: the role of hierarchal willpowers in strengthening human’s identity, the role of higher order willpowers in controlling the willpowers of the lower order and human’s actions, the hierarchal desires leading to a deep self as the main controller of those desires and willpowers, and no interference of the alternative possibilities (the possibility of available options) in the reality of free will. The important difference between Mulla Sadra’s approach and the two other approaches is that in Frankfurt and Watson’s approach, human’s deep self (as the ultimate origin of willpower) is not truly an essential thing; and this causes their hierarchal approach not to offer an acceptable answer for the drawback of vicious circle of willpowers; but in Mulla Sadra’s approach, this deep self is truly an essential thing that causes the hierarchal willpowers not to continue infinitely. Therefore, while Mulla Sadra’s approach enjoys the merits of Frankfurt and Watson’s approach in explaining the optional nature of willpower and controlling the desires, it lacks their drawback and is a more proper approach for consistency.