جايگاه منظر فرهنگي در نظام معماري و شهرسازي ايران؛ فرامطالعة مقالات علمي موجود

Meta-Study of Selected Articles on Cultural Landscape

منظر فرهنگي، موضوعي است كه طي سه دهۀ گذشته و با ورود به اسناد كنوانسيون ميراث جهاني (اولين نهاد بين‌المللي تشخيص و حفاظت از مناظر فرهنگي) جايگاهي ويژه يافته است. متخصصان علمي داخل كشور نيز در قالب رشته‌هاي مختلف اعم از معماري، معماري منظر، مرمت، جغرافيا و محيط‌زيست در طول دو دهۀ اخير به اين موضوع پرداخته و پژوهش‌هاي متفاوتي را در اين زمينه به انجام رسانده‌اند. پراكندگي مقالات منتشرشده، گوناگوني حوزۀ پژوهشي نويسندگان و تفاوت نگرش پژوهشگران باعث ايجاد مجموعه‌اي از پژوهش‌هاي متفاوت در حوزۀ منظر فرهنگي شده است؛ لذا با مطالعه و بررسي اين مقالات، مي‌توان به تصويري شفاف از روند موجود رسيد و ضمن استفاده از تجربيات موجود، از تكرار اقدامات گذشته اجتناب كرد. همچنين دسته‌بندي پژوهش‌ها در قالب موضوعات مشابه، بهره‌برداري از آن‌ها را براي پژوهشگران آتي آسان مي‌كند. در اين راستا، در اين مقاله تلاش مي‌شود تا به واكاوي حوزۀ نظري پژوهش‌هاي انجام‌شده دربارۀ موضوع منظر فرهنگي پرداخته شود. در اين پژوهش، با استفاده از روش پژوهش كيفي و بر مبناي راهبرد فرامطالعه، 37 مقالۀ علمي‌پژوهشي با محوريت منظر فرهنگي در بازۀ زماني 1385 تا 1399 بررسي شده است. بدين منظور، در دو بخش ساختاري و محتوايي، تمامي مقالات يادشده بررسي و جدول اطلاعات جامع آن‌ها تهيه، استخراج و تلخيص شد. نتايج پژوهش بيانگر نبودِ مباني نظري قوي در بسياري از پژوهش‌هاست. همچنين، اهميت و جايگاه منظر فرهنگي در مقياس شهري ايران نامشخص بوده و با وجود برخورداري از ويژگي‌ها و معيارهاي ارزشمند، در اسناد شهرسازي و برنامه‌هاي مديريت و حفاظت، آثار و ارزش‌هاي ملموس و ناملموس مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

The subject of cultural landscape has found a special place in the global research literature over the past three decades. Iranian scholars from various fields such as architecture, landscape architecture, restoration, etc. also have generated research on this topic during the last two decades. The variety of published articles, the diversity of the authors’ research areas, and consequently, the different perspectives of the researchers necessitate the review and analysis of published articles, so we can get a clear picture of the current knowledge and by using the existing experiences, we can avoid repeating previous actions. Moreover, categorizing research into similar topics facilitates their use for future researchers. For this, the theoretical fields of research conducted on the subject of the cultural landscape are analyzed in this paper. Employing the qualitative method and the meta-study strategy, 37 cultural landscape research papers published during 2007-2020 were studied. Next, in two structural and content analysis sections, all articles were reviewed and a comprehensive table was prepared wherein the information of each research work was extracted and summarized. The results of the current research indicate the lack of strong theoretical foundations in many studies. Also, the significance and position of the cultural landscape in Iran's urban scale is unclear and despite having valuable features and criteria, it has not been put into practice in urban management and protection programs.