نقش ساختار بازارچه‌هاي سنتي بازار تبريز در ماندگاريِ ذهني فضا و عمقِ دسترسي كاربران

Traditional Market Structure in Tabriz Grand Bazaar and its Effects on Mental Durability of Space and Accessibility

موضوع مقاله دربارۀ بررسي و تحليل پيكره‌‌بندي و ساختار هندسي فضاها در بازارچه‌هاي تجاري به‌منظور بهينه‌سازي و افزايش كيفيت فضايي بازارچه‌هاي تجاري است. رويكرد نظري پژوهش مبتني بر نظريۀ نحوِ فضاست كه در آن به بررسي متغيرهايي چون ساختار هندسي بازارها اعم از طول و عرض متوسط مغازه‌ها و مسيرهاي حركتي، تعداد و انواع محورهاي حركتي و تعداد گره‌ها در اين بازارها پرداخته مي‌شود. در راستاي دستيابي به اين هدف، شناخت عوامل و مؤلفه‌هاي مؤثر بر ميزان آنتروپي، خوشه‌بندي، عمقِ فضا، الگوي دسترسي كاربران و الگوهاي ساختاري بازارچه‌‌ها و تحليل تطبيقي اين الگوها متناسب با نيازها و الزامات تجاري امروزي مورد مطالعه قرار گرفته است. روش به‌كاررفته در اين پژوهش، روش همبستگي با روش تحليل محتوا و تحليل نرم‌‌افزاري است. به ‌اين ‌ترتيب كه در بخش كمّي كردن ويژگي‌هاي كيفي فضا و تحليل آن از داده‌‌هاي حاصل از نمودار‌ها، گراف توجيهي و نرم‌‌افزار دپث‌مپ براي هفت نمونه از بازارچه‌‌هاي موجود در بازار تبريز به‌عنوان نمونه‌هاي موردي استفاده‌ شده است. در نهايت يافته‌‌هاي به‌‌دست‌آمده به‌وسيلۀ روش كيفي استدلال منطقي مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفته است. براي گرد‌آوري اطلاعات نيز از روش‌هاي كتابخانه‌‌اي، مشاهده، برداشت، ترسيم و شبيه‌‌سازي نرم‌‌افزاري استفاده شده است. نتايج نشان مي‌دهد بهينه‌ترين الگو براي يك مركز تجاري خطي زماني است كه الگوي ساختاري پلان تك‌محوره باشد و هيچ گره يا تقاطعي در طول اين محور وجود نداشته باشد. نسبت متوسط عرض مسير حركتي بر طول بازار نزديك به 0/1 باشد و عمق مغازه‌هاي دورچين‌شده بيشتر از 2/5 برابر عرض متوسط مسير نباشد. همچنين توجه به اين مهم كه مراكز تجاري داراي يك ورودي تعريف‌شده و خوانا و يك خروجي روي تك‌محور خود باشند، بسيار حائز اهميت است و كيفيت فضايي را افزايش مي‌دهد.

This paper presents a study and analysis of the space configuration and geometric structure of traditional markets with the aim of optimizing their spatial quality. The theoretical approach of the research is based on the theory of space syntax, which examines variables such as the geometric structure of Tabriz traditional markets, including the average length and width of shops, movement routes, number and types of movement axes, and the number of nodes in these markets. In order to achieve the research goal, it is necessary to study the factors and components that affect entropy, clustering coefficient, depth of space, individuals' access patterns, and structural patterns of the markets.The correlation method was used in this study along with content analysis and software analysis techniques. For the quantification and analysis of the qualitative characteristics of space, Depthmap software was used to study seven markets in the Tabriz Bazaar as case studies. Eventually, the findings were analyzed by the qualitative method of logical reasoning. Data collection methods included library research, observation, surveying, and software simulation. The results show that the best plan structure for linear commercial spaces is a mono-axial pattern where there are no nodes or intersections along the axis. The average ratio of the width of the passage to the length of the market should be about 0.1 and the depth of the shops should not be 2.5 times more than the average width of the route. It is also important that shopping centers have a defined and distinct entrance and exit located on the main axis.