ارزيابي اثرات زيست‌محيطي خزش شهري در روند توسعه شهر (مطالعه موردي: شهر رشت)

Evaluation of Environmental Impact of Urban Sprawl in the Urban Development Trend (Case study: Rasht city)

رشد جمعيت شهرهاي ايران بعد از انقلاب اسلامي با افزايش چشمگيري مواجه شد و اين افزايش در طي دو دهه اخير به حدي بوده است كه شهرها با شيوه‌هاي مختلفي رشد و تكامل يافتند. يكي از مسائل حائز اهميت در اين ارتباط، توسعه بي‌رويه فيزيكي شهرهاست كه با تراكم پايين و به‌صورت پراكنده اتفاق افتاده و به مشخصه ظاهري بسياري از شهرها در جهان تبديل شده ‌است. اين مسئله امروزه به شكل خزش شهري نمود پيدا كرده و موضوع بسياري از پژوهش‌ها قرار گرفته است. شهر رشت نيز از اين قاعده مستثني نيست و به دليل چندنقشي بودن آن در سطح منطقه و استان، در مقايسه با ساير شهرها رشد كالبدي نامناسبي را شاهد بوده است كه مهم‌ترين ويژگي آن خزش شهر به سمت و سوي سطح اراضي پيرامون محدوده قانوني شهر بوده است. بر اين اساس، هدف اصلي پژوهش حاضر، ارزيابي اثرات زيست‌محيطي خزش شهر رشت در روند توسعۀ زماني‌ـ فضايي است. در تحقيق حاضر، براي ارزيابي اثرات زيست‌محيطي خزش شهري در شهر رشت، از روش ماتريس ارزيابي اثرات سريع (RIAM) استفاده شده ‌است كه به منظور ثبت اثرات ناشي از احداث ساخت و سازهاي مسكوني و غيرمسكوني بر چهار محيط فيزيكي‌ـ شيميايي، اكولوژيكي‌ـ بيولوژيكي، اجتماعي‌ـ فرهنگي و اقتصادي‌ـ فني استفاده شد. در ادامه 26 عامل در چهار محيط مذكور انتخاب شد و با استفاده از ماتريس RIAM، اثرات اين عوامل بر خزش شهري شناسايي شد. تحليل ماتريس RIAM نشان داد كه 87/83 درصد از عوامل داراي اثرات منفي و تنها 13/16 درصد داراي اثرات مثبت بودند. بر اين اساس، توريسم، فعاليت‌هاي كشاورزي، تنوع زيستي، فون و گونه‌هاي جانوري و آلودگي آب‌هاي سطحي بيشترين اثرات منفي را بر خزش شهري دارند.

Population growth in Iranian cities has increased dramatically since the Islamic Revolution, and this growth has been such that over the last two decades cities have evolved in a variety of ways: horizontal growth, vertical growth, urban sprawl, and suburbia. The city of Rasht has not been exception from the rule, and due to its role in the region and province, compared to other cities in the region, Rasht has seen poor physical growth. The most important feature of this growth was the sprawl of the city towards and around the legal boundaries of the city. Accordingly, the main purpose of the present study was to evaluate the environmental impacts of the city’s sprawl on the spatio-temporal development process. This applied research with a descriptive-analytical approach focused on documentary and field data and used the Quantitative Rapid Impact Assessment Matrix (RIAM) model. The results show that various indices such as abandonment of wasteland, expansion of informal housing, housing cooperatives, integration of suburban villages, and urban development plans have contributed to the unbalanced spatial development of Rasht. RIAM matrix analysis showed that 83.87% of the area around Rasht had negative environmental effects resulting from urban sprawl and only 16.13% of environmental components had positive environmental effects