پايش گسترش و واكاوي پراكنش شهر زنجان در طول چهار دهه با تحليلهاي آماري و مكاني

0Monitoring Urban Expansion of Zanjan City and Assessment of its Urban Areas Scattering Using Statistical and Spatial Analyses during Four Decades

پديده پوياي رشد شهري از نشانه‌هاي رشد جمعيت، توسعه اقتصادي و همچنين افزايش اهميت شهر است. مطالعات شهري و همچنين برنامه‌ريزي‌هاي آتي براي شهرسازي نيازمند داده‌هاي فعلي و تاريخي مربوط به ادوار گذشته از شهر است. هدف از پژوهش حاضر مطالعه، بررسي و ارزيابي گسترش مكاني-زماني شهر زنجان در پنج برهه زماني به كمك سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي (GIS) و با به‌كارگيري مدل آماري آنتروپي نسبي شانون است. در اين پژوهش از عكس‌هاي هوايي مربوط به سه دوره زماني سال هاي 1352، 1361، 1377 و دو دوره تصاوير ماهواره اي 1387 و 1395 استفاده شد. پس از آماده‌سازي اطلاعات مكاني مورد نياز، سيستم اطلاعات جغرافيايي براي تعيين ميزان توسعه نواحي شهري و رشد شهرنشيني در زنجان ده جهت مختلف به‌كار گرفته شد. فرضيه به‌كاررفته براي تقسيم‌بندي نواحي در آنتروپي نسبي شانون، ديد خوبي از رشد كلي شهر، جهت رشد شهر و رشد شهر در دوره‌هاي زماني متفاوت ارائه مي‌كند. براساس نتايج به‌دست‌آمده از اين تحقيق، شهر زنجان داراي پراكندگي افقي شديد نيست، چراكه ميزان آنتروپي نسبي شانون محاسبه‌شده براي شهر از 5/0 تجاوز نكرده است. از سوي ديگر يكي از ‌مهم‌ترين نتايج به‌دست‌آمده از اين تحقيق اين است كه گسترش شهري در شهر زنجان از افزايش جمعيت پيشي گرفته است و به عبارت ديگر، افزايش سطح شهر فراتر از افزايش جمعيت بوده است. اين خود مؤيد پراكنده‌تر شدن تدريجي شهر است كه معمولاً در اثر ماشيني شدن شهرها اتفاق ميافتد. با توجه به روند طولاني‌مدت بررسي‌شده در زنجان، نتايج به‌دست‌آمده راهنماي خوبي براي مدل‌سازي ‌فرايند پراكندگي افقي (اسپرال) شهري، درك عوامل شهرنشيني و پيش‌بيني الگوهاي توسعه شهر در آينده است.

Urban growth as a dynamic phenomenon is an evidence of population growth, economic development and the increasing importance of cities. The goal of this paper is the assessment and evaluation of spatio-temporal expansion of Zanjan city in five time periods using Geographic Information Systems (GIS) and Shannon's relative entropy. In this research, the aerial photographs of 1973, 1982, 1998, and satellite images of 2008 and 2016 were used to achieve the goal. After data preparation, to determine the amount of expansion in urban areas of Zanjan, ten sides (zones) of growth were taken into account. The hypothesis of zoning the expansion area creates an obvious view of the urban expansion as a whole, the sides of development and the amount of development in each time period. The results of this study show that Zanjan still is not scattered because Shanon rational entropy has not become more than 0.5 till now. The results represent useful guidelines for modeling urban sprawl, understanding the motivations for urbanization and forecasting the patterns of future urban developments