نورافكن‌هاي هميشه روشن: شيوه‌هاي نظارت بر نوجوانان و جوانان در خانواده‌هاي ساكن تهران

Constantly Under the Spotlight: How Families in Tehran Monitor Adolescents and Young Adults

فراگيري و عمق فزايندۀ عملكرد شيوه‌ها و ابزارهاي نظارتي در كليۀ سطوح زندگي خصوصي افراد و ساحت عمومي جوامع در دهه‌هاي اخير منجر به شكل‌گيري حوزه‌اي از دانش تحت عنوان «مطالعات نظارت» شده است. در ايران گرچه بر اشكال رسمي و دولتي كنترل و نظارت بسيار تأكيد شده، شكل‌هاي مختلف كنترل و نظارت كه در داخل خود خانواده‌ها و توسط اعضاي خانواده بر يكديگر اعمال مي شوند عمدتاً از لحاظ نظري نامرئي مانده‌اند. در اين مقاله ابتدا مي‌كوشيم با معرفي حوزۀ ميان‌رشته‌اي«مطالعات نظارت»، بعضي ابزارهاي نظري و مفهومي لازم براي پرداختن به اين حوزه را در دسترس پژوهشگران ايراني قرار دهيم، و سپس به طرح يافته‌هاي تحقيق دربارۀ سازوكارهاي مختلف نظارت و كنترل در خانواده‌هاي ايراني در سال‌هاي پاياني قرن 1400 شمسي خواهيم پرداخت. در اين تحقيق كه در فاصلۀ سال‌هاي 1394 تا 1396 انجام شد، با 35 خانوادۀ ساكن تهران كه فرزند دختر و/يا پسر بين 13 تا 23 سال داشتند، مصاحبه‌هاي باز و نيمه‌ساخت‌يافتۀ يك تا سه ساعته، عمدتاً در منزل آنها، انجام داديم. در انتخاب خانواده‌ها دقت داشتيم كه ويژگي‌هاي اقتصادي، عقيدتي، حرفه‌اي، و محله‌اي متفاوتي داشته باشند و تا حد امكان تنوع اجتماعي موجود در ميان ساكنان تهران را بازتابانند. يافته‌هاي تحقيق معطوف به تغيير و تحولات شيوه‌هاي نظارت داخل خانواده از دهۀ 1360 تا دهۀ 1390 و عوامل مؤثر بر آنها، نابرابري سرمايه‌هاي خانوادگي در عصر خصوصي شدن امنيت، و كشمكش بر سر مرزهاي نظارت بين خانواده و نهادهاي رسمي همچون دولت، صداوسيما، و مدرسه است.

The increasing depth and spread of surveillance methods and equipment in all levels of private and public life in recent decades has led to the emergence of the new interdisciplinary field of “surveillance studies.” In Iran, although the formal and governmental forms of surveillance and control have been much emphasized, different forms of surveillance and control employed inside homes and by family members upon each other have mainly escaped scholarly attention. In this article, we will give a report of our research on the various mechanisms of surveillance and control employed within families in contemporary Iran. In this research, conducted in the years 2015 to 2017, 35 Tehran-based families with children between the ages of 13 and 23 were interviewed. In choosing the interviewees, attention was paid to their economic, ideological, professional, and neighborhood characteristics to insure that various social groups are represented as much as possible. Research results painted a picture of the transformations of surveillance methods inside families within a three-decade period, and pointed to some factors influencing these transformations. They also showed how inequalities in family resources or various kinds of “capital” can result in drastically different levels and methods of surveillance and control inside homes at a time when protection measures are mostly privatized and commercialized. The results also made clear the contestations that exist in contemporary Iran over the contours of surveillance and control between families and other institutions such as the government, public media, and schools.