كتابخانه و فرصت حضور زنان در فضاي عمومي: كتابخانه به مثابه مكان سوم

Library and the opportunity it provides for women’s presence in public space: library as a "Third place"

امروزه توجه به فضاهاي عمومي شهر يكي از مهم‌ترين مباحث اجتماعي است خصوصاً توجه به اين موضوع در ميان گروه‌هايي مانند زنان كه عمدتاً امكان كمتري براي بهره‌برداري از فضاهاي شهري را در اختيار دارند، اهميتي دوچندان مي‌يابد. توجه به پتانسيل‌هاي بالقوه‌اي كه كتابخانه‌، به‌مثابه «مكان سوم»، مي‌تواند براي گروه‌هاي مختلف زنان داشته باشد، كانون اصلي توجه اين پژوهش است. گرچه مكان سوم مي‌تواند در تحقق مشاركت و دموكراتيزاسيون فرهنگي در جامعه نقش ايفا كند، اما اگر به نقد رويه‌هاي طردكننده‌ در اين مكان‌ها پرداخته نشود و تقويت نقاط قوت و بهبود آنها مد نظر نباشد نمي‌توان به بهبود فرآيند‌ ادغام گروه‌هاي مختلف از جمله زنان در اين نوع فضاها و مكان‌ها اميد داشت. داده‌هاي اين پژوهش از طريق مصاحبۀ نيمه‌ساختاريافته با نُه زن پژوهشگر و دانشگاهي كه تجربۀ استفادۀ مداوم از كتابخانه‌ها را داشته‌اند و نيز مشاهدة فضاي چهار كتابخانة عمومي در مناطق شمال، مركز و جنوب تهران و مصاحبه با كتابداران و مراجعان آنها به دست آمده است. از خلال مشاهدات و روايت‌هاي زنان، تلاش شده تا با تحليل تماتيك دلايل اقبال يا بي‌رغبتي آنها در استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي شناسايي شود. نتايج نشان مي‌دهد كه اغلب زنان تجربۀ چندان خوشايندي از كتابخانه ندارند و تركيبي از مشخصات فضاي فيزيكي، قوانين و مقررات و بي‌‌توجهي به اقتضائات خاص زندگي زنان همچون نقش مادري از دلايل مهم بي اقبالي به كتابخانه است. يكي از مهمترين نتايج برآمده از اين پژوهش نيز ضرورت مبرم توجه به نيازهاي ويژۀ محلي در برنامه‌ريزي و تجهيز كتابخانه در محلات مختلف شهر است.

The “Right to the City” provides a universal entitlement for all citizens to enjoy the public features of Urban Life. The Public Spaces, accordingly, should remain open to those groups and communities who traditionally had the least of fair opportunities to take part in Civil Society. Public Library, as a “Third Place”, is expected to be a pioneer in welcoming the people of “Marginalized” lives. By adopting a critical stance, this research has focused on the experience of a number of women who regularly attend public libraries in variegated regions of Tehran. Based on the results, public libraries are still in serious need of betterment, both spatially and socially, in creating democratic environments in which women are considered as equal citizens. Suffice it to say, there are still a variety of factors that deprive women of an inclusive atmosphere. Most of them are generally inclined to use public libraries, but they also have serious difficulties in expressing themselves freely in such public spaces. The research has also come up with some recommendations in the case of urban management and planning which could be of help in improving the qualities of public libraries.