سنجش تطبيقي كيفيات فضايي مگامال‌ها از ديدگاه كاربران فضا (مطالعه موردي: مگا-پروژه سيتي سنتر و ارگ جهان‌نما در كلان‌شهر اصفهان)

A comparison of spatial qualities in megamalls from users’ point of view; case studies: “City center” and “Arg-e Jahan Nama” in Isfahan metropolis

گامال‌ها به‌عنوان گونه‌اي از مگاپروژه در قالب پديده‌اي نوظهور در كلان‌شهرهاي ايران به‌سرعت در حال گسترش هستند. در ادبيات شهرسازي جهان نقدهاي بسياري به بعد رويه‌اي اين پروژه‌ها وارد شده است كه عمدتاً بر علل شكل‌گيري اين‌گونه ‌توسعه‌ها، اثرات ناشي از آن‌ها و علل موفقيت و شكست آن‌ها در بعد رويه‌اي تأكيد داشته‌اند. آنچه در ميان پژوهش‌هاي پيشين عمدتاً مغفول مانده است، توجه به بعد محتوايي مگاپروژه‌ها است. با پذيرش نقدهاي وارد بر بعد رويه‌اي مگامال‌ها و توجه به اين نكته كه بسياري از شهروندان نيازهاي خود را در سطوح گوناگون با رجوع به اين‌گونه‌ پروژه‌ها مرتفع مي‌سازند، لزوم ارزيابي بعد محتوايي مگامال‌ها مشخص مي‌گردد. هدف مقاله ارزيابي متغيرهاي فضايي سازنده بعد محتوايي مگامال‌ها در دو نمونه موردمطالعه "ارگ جهان‌نما" و "سيتي سنتر" در كلان‌شهر اصفهان است تا از اين طريق عوامل و متغيرهاي مؤثر بر موفقيت يا شكست اين‌گونه پرو‌ژه‌ها در بعد محتوايي مشخص گردد. بدين منظور 20 متغير كيفيت فضايي فضاهاي عمومي در قالب پرسشنامه (طيف ليكرت 5 تايي) توسط 120 نفر از كاربران فضاي هريك از مگامال‌ها (240 نفر درمجموع) مورد ارزيابي قرارگرفته‌اند. داده‌هاي حاصل از پرسشنامه با استفاده از مدل F’ANP تحليل‌شده‌اند. يافته‌هاي مقاله نشان مي‌دهد كه پنج عامل "آسايش و راحتي كاربران فضاي مگامال"، "سرزندگي فضاي مگامال"، "خوانايي و دسترسي فضاي مگامال"، "امكانات محيطي" و"تعاملات اجتماعي" و چهار عامل "هويت و كيفيات بصري فضاي مگامال"، "آسايش و راحتي كاربران فضاي مگامال"، "امكانات محيطي و خدماتي" و "سرزندگي و خوانايي" به ترتيب بعد محتوايي پروژه مگامال سيتي سنتر و ارگ جهان‌نما را شكل مي‌دهند. پنج متغيري كه بيشترين امتياز رضايتمندي از سوي كاربران فضا را در مگاپروژه موفق (سيتي سنتر) كسب نموده‌اند عبارت‌اند از: "امكان برقراري تعاملات اجتماعي در فضاي مگامال"، "امنيت فضاي مگامال و محدوده بلافصل آن"، "حس تعلق نسبت به فضاي مگامال"، "تنوع فعاليتي در كاربري‌هاي مگامال" و "ايمني فضاي مگامال و محدوده بلافصل آن". پايين بودن ميزان متغيرهاي مذكور در ارگ جهان‌نما در كنار وضعيت نامناسب ساير متغيرها مي‌تواند از علل شكست اين پروژه از ديدگاه كاربران فضا باشد.

Megamalls are widely spreading as a new phenomenon in the form of mega-projects in Iranian metropolises. The procedural aspect of these projects receives heavy criticism from urban planning literature, mainly emphasizing the origins of this kind of development, the effects caused by it, and the reasons for its success and failure in the procedural aspect. What is generally neglected among the recent studies is the less focus on the content aspect of the mega projects. Admitting the criticism towards the procedural aspect of megamalls while considering that many citizens cover their needs at various levels by using the services presented by this kind of projects, the necessity of evaluating the content aspect of megamalls becomes clear. Methodology: This paper aims to evaluate the spatial quality variables of the content aspect of megamalls in two case studies of “Arge-e Jahan Nama”and “City center” in Isfahan metropolis to determine the factors and variables leading to the success or failure of these projects in the aspect as mentioned above. In order to do so, 20 variables of public spaces' spatial quality were evaluated using questionnaires (five-level Likert spectrum) from 120 users in each megamall (240 people overall). The data derived from the questionnaire have been analyzed using the F’ANP model. Using the F’ANP model, the relational importance of the variables is calculated. Results:The model results show different relational importance coefficients for each variable in each case based on the context. In both cases, social interaction is the most important indicator. Then, the security and the activity variation are in second place for city center megamall and Arg-e-Jahan Nama, respectively. The findings of this paper show importance of different factors, respectively: “megamall user comfort”, “vitality of the megamall,” “legibility and accessibility of megamall spaces”, “environmental facilities”, and “social interactions”. The five variables gaining the highest satisfaction scores from the users of the successful megaproject (city center) are: “the possibility of social interaction in megamall’s space”, “security of megamall and its peripheral area”, “sense of belonging towards the megamall”, “diversity of activities in megamall” and “safety of the megamall ad its peripheral areas”. The low scores of the same variables in Arg-e Jahan Nama can be perceived as factors leading to its failure from users’ point of view. Conclusion: Finally, the paper suggests some architectural and urban design interventions to transform “Arg-e-Jahan Nama” into a successful mega project. Focusing on those indicators that make the “city center” megamall a successful project and emphasizing the indicators that significantly impact the environmental quality of “Arg-e-Jahan Nama” underpin the interventions.