نقش مولفه هاي اقتصادي مبتني بر نفت در تحولات فضايي كلان شهرهاي تهران و تبريز

Role of Oil-based Economic Components in Spatial Transformations of Tehran and Tabriz Metropolises

اهداف امروزه به‌دنبال تغيير وسيع در مناسبات اقتصادي، سياسي و غيره، ساختار فضايي شهرها به‌ويژه كلان‌شهرها در معرض تحولات سريعي قرار دارند. با توجه به تاثيرپذيري فضا از مولفه‌هاي ساختاري و به‌ويژه مولفه سياست (قدرت) از يك‌سو و وجود درآمدهاي نفتي و ويژگي‌هاي ساختاري خاص ايران از سوي ديگر، توجه به تحولات فضايي كلان‌شهرها از منظر سياست و قدرت ضرورت مي‌يابد. هدف پژوهش حاضر، بررسي الگوي تحولات فضايي كلان‌شهرهاي تهران و تبريز در بستر اقتصاد نفتي ايران بود. ابزار و روش‌ها در اين پژوهش تحليلي- توصيفي، داده‌ها، اطلاعات و مفاهيم مورد نياز در ارتباط با شاخص‌هاي تبيين‌كننده تحولات فضايي كلان‌شهرهاي تهران و تبريز علاوه بر جمع‌آوري به‌صورت مستقيم با دسترسي به برخي منابع اطلاعاتي از جمله سايت بانك مركزي و مركز آمار نيز جمع‌آوري شد. در بخش مباني نظري، عمده مطالعات به‌صورت كتابخانه‌اي انجام شد. براي تعيين وجود رابطه بين درآمدهاي نفتي كشور و پروانه‌هاي ساختماني صادرشده توسط شهرداري دو كلان‌شهر تهران و تبريز، از ضريب همبستگي پيرسون و سپس آزمون رگرسيون همزمان استفاده شد. يافته‌ها ميزان درآمدهاي نفتي با تعداد پروانه‌هاي ساختماني صادرشده در كلان‌شهر تبريز (0/5663=r؛ 0/0025=p) و همچنين با تعداد پروانه‌هاي ساختماني صادرشده در كلان‌شهر تهران (0/7440=r؛ 0/0005=p)، همبستگي مستقيم داشت. ميزان درآمدهاي نفتي توانست 56/63% تعداد پروانه‌هاي ساختماني صادرشده در كلان‌شهر تبريز و 74/40% تعداد پروانه‌هاي ساختماني صادر شده در كلان‌شهر تهران را تبيين نمايد. نتيجه‌گيري توليد، تحولات فضا و فعاليت‌هاي ساختماني در كلان‌شهرهاي تهران و تبريز تحت تاثير مستقيم درآمدهاي نفتي قرار دارد.

Aims Today, due to a large change in economic, political, and other relations, the spatial structure of cities, especially metropolises, is subject to rapid changes. Regarding the influence of structural components, especially the component of politics (power), on space, on one hand, and the existence of oil revenues and structural features of Iran on the other hand, consideration of the spatial transformations of metropolises is necessary in terms of politics and power. The aim of this study was to investigate the pattern of spatial transformations of Tehran and Tabriz metropolises in the context of Iranian oil economy. Instruments & Methods In this analytical-descriptive study, the required data, information, and concepts related to the indices explaining the spatial transformations of Tehran and Tabriz metropolises were collected directly with access to some information sources, including the Central Bank site and the Statistical Center. In the theoretical foundation, the most part of the study was done in library. Pearson correlation coefficient and Simultaneous regression test were used to determine the relationship between oil revenues of the country and building approval certificates issued by the municipality of Tehran and Tabriz. Findings The oil revenues had a direct correlation with the number of building approval certificates issued in Tabriz (r=0.5663; p=0.0025) and Tehran (r=0.7440; p=0.0005). The oil revenues could explain 56.63% of the building approval certificates issued in Tabriz and 74.44% of the building approval certificates issued in Tehran. Conclusion Production, spatial transformations, and construction activities in Tehran and Tabriz metropolises are directly affected by oil revenues.