ژئوپليتيك قدرت مبتني بر نفت در اقتصاد سياسي ايران

Explanation of The Geopolitics of Power in Iran’s Oil Political Economy

نفت به‌عنوان مهمترين منبع استراتژيك كشورهاي جنوب غرب آسيا، از وزنه ي سياسي و اقتصادي فزاينده اي در ساختار ژيوپليتيك كشور ايران برخوردار است. تا پيش از بي ثباتي در بهاي نفت كه از اواخر 2013 بدين سو رخ داده، چالش هاي كلان اقتصادي از سوي دولت هاي صاحب نفت، مديريت مي‌شد. با به هم پيوستگي مجموعه ي نظام مندي از رقابت هاي ژيوپليتيكي در جنوب غرب آسيا، پيدايش نفت هاي جايگزين در ايالات متحده ي آمريكا و انرژي‌هاي تجديد پذير و اغتشاش فزاينده در فضاهاي ژيواكونوميك خاورميانه، چالش هاي عمده‌اي در اقتصاد سياسي كشورهاي توليد كننده ي نفت به‌ وجود آمد. جمهوري اسلامي ايران نيز در اين گذار سخت به‌عنوان يكي از هسته هاي مركزي نفت خيز در جنوب غرب آسيا نيز هم راستا با بي ثباتي هاي بهاي نفت، مجموعه اي از چالش ها را تجربه كرده است، مضاف بر اين‌كه تحريم‌هاي بين المللي نيز در تشديد وضعيت ايران نقش آفريني مستقيمي داشته است. با توجه به اهميت پايدار و استراتژيك نفت در ساختار سياسي و اقتصادي كشور، پژوهش حاضر به بررسي نقش ژيوپليتيك قدرت (ساختار-كارگزار) در اقتصاد سياسي نفت ايران پرداخته است. رهيافت نظري اين پژوهش بر پايه ي نظريه ي ساخت يابي قرار دارد. نتايج نشان مي دهد كه ناهمگني ساختار-كارگزار در چارچوب افزايش مشاركتي سازمان هاي حاكميتي و واسطه ايي با سبقه ي اقتصادي-سياسي، يكي از چالش هاي عمده در اقتصاد سياسي نفت ايران محسوب مي‌‍شود. از اين رو، مديريت سيستمي و يكپارچه سازي ساختار-كارگزار مي تواند چالش هاي فراروي درآمد كشور از بهاي نفت را تا اندازه ي زيادي به سامان كند.

Oil as the most important strategic commodity in Southwest Asian countries has a particular political and economic weight. Prior to the instability in oil prices which began in late 2013, the macroeconomic challenges were managed by the oil states. With the collection of systematic geopolitical rivalries in Southwest Asia, the emergence of alternative oils in the United States of America and turbulence in Geo-economic areas of the Middle East, major challenges in the political economy of oil-producing countries have been created. The Islamic Republic of Iran as one of the oil centers of Southwest Asia has experienced unstable oil prices in line with a set of challenges. Given the strategic importance of oil in Iran's political and economic basket, the present study examines the role of the structure-agency in political economy of oil in Iran. The research approach is based on the Structuration theory. The results indicate that the heterogeneity of structure-agency within the framework of the increased participation of government and interrupter factors with the economic-political background, are among the major challenges in Iran’s political economy of oil. Therefore, systematic management and integration of structure-agency can handle the challenges of Iran's income from oil prices.