توكسينولوژي سرپايان: يك مقاله مروري

اغلب سرپايان موجودات زهرآگيني هستند كه عمده‌ترين تركيبات يافت شده در زهر آن‌ها شامل توكسين هاي پروتئيني، مولكول هاي كوچك زهري، آنزيم ها و آمين ها مي باشد. سفالوتوكسين هاي نوروتوكسيك، توكسين هاي پروتئيني هستند كه نخستين بار از اين گروه استخراج گرديده‌اند. آن‌ها به SE سفالوتوكسين، آلفا سفالوتوكسين و بتا سفالوتوكسين تقسيم‌بندي مي‌شوند. تركيب SE سفالوتوكسين، حدود هزار بار از ديگر اعضاي خانواده زهري‌تر است. در ميان مولكول هاي كوچك زهري، مي توان به تترودوتوكسين و تاكي‌كينين ها اشاره نمود. تاكي‌كينين هاي بزاق سرپايان، مي توانند موجب افت شديد فشار خون و انقباض عضلات گوارشي در مهره داران گردند. مشتقات پپتيدي تاكي‌كينين‌هاي موجود در مغز سرپايان، اثرات سميت بيشتري نسبت به تاكي كينين هاي ساده دارند. كيتينازها، فسفوليپازها و استيل كولين استراز از مهم‌ترين اجزاء جدايي‌ناپذير ونوم‌هاي سرپايان هستند. فسفوليپاز A2، در متابوليسم چربي ها، در پيشرفت برخي بيماري ها و ايجاد اثرات نوروتوكسيك و ميوتوكسيك زهر نقش بسزايي دارد. استيل كولين‌استراز، موجب مهار تحريك گيرنده‌هاي موسكاريني مي‌گردد. علاوه‌بر اپي‌نفرين، نوراپي نفرين، دوپامين، سروتونين و هيستامين، يكي از آمين‌هايي كه با غلظت زياد در غده بزاقي اختاپوس‌ها يافت گرديده، اكتاپامين است. مركب‌هاي بسياري از گونه هاي سرپايان حاوي مقادير قابل توجهي از ملانين است كه علاوه بر كاربردهاي بيوتكنولوژي، داراي اثرات ضد قارچي، ضد باكتريايي و ضدسرطاني مي باشند. گويچه‌هاي نامحلول سامانه پيچيده پوستي سرپايان، حاوي پروتئين‌هايي به نام رفلكتين هستند كه مسئول ايجاد طيف گسترده‌اي از رنگ‌ها در آن‌ها است. رفلكتين‌ها به‌صورت اختصاصي تنها در سرپايان يافت شده‌اند. در واقع، مطالعات موجود توكسينولوژي و بيوتكنولوژي زهر اين زيست‌مندان دريايي متناسب با تنوع و نيز تركيبات منحصربفرد آن‌ها نمي‌باشد و براي موفقيت در اين حوزه، مي‌بايست تلاش هاي بيشتري انجام گردد.