شناسايي و تحليل پيشران‌هاي كليدي مؤثر بر تحقق‌پذيري طرح‌هاي آمايش سرزمين (مطالعه‌ي موردي: استان خراسان رضوي)

Identification and analysis of key drivers affecting the feasibility of Land use planning (Case study: Khorasan Razavi province

آينده‌پژوهي در برنامه‌ريزي آمايش سرزمين با تأكيد بر عوامل كليدي، پيشران‌ها و فقدان قطعيت‌هاي توسعه‌ي مناطق در فضاي برنامه‌ريزي به برنامه‌ريز اجازه مي‌دهد در فرآيند تصميم‌گيري پيرامون مسائلي با پيچيدگي‌هاي زياد و عدم قطعيت‌هاي بالا، با تمركز بر پيشران‌هاي كليدي به حل مسائل مبهم و ديرياب فائق آيد؛ و با در اختيار داشتن اين پيشران‌ها به‌عنوان اهرم كنترل، به نگاشت و مديريت آيند‌ه‌ي مطلوب بپردازد. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با مشاركت مديران استاني و خبرگان دانشگاهي، مهم‌ترين پيشران‌هاي تأثيرگذار بر تحقق‌پذيري آمايش استان خراسان رضوي شناسايي شود. فرآيند حاكم بر اين پژوهش از نظر هدف، كاربردي و نوع روش پژوهش توصيفي-تحليلي است. ماهيت داده‌ها كيفي بوده و روش گردآوري داده‌ها و اطلاعات به صورت كتابخانه‌اي، اسنادي و پيمايشي (مصاحبه) است. با بررسي منابع علمي، 107 عامل مؤثر بر تحقق‌پذيري طرح‌هاي آمايش سرزمين شناسايي شد كه در 10 بُعد دسته‌بندي شدند كه از دو گروه و درمجموع 29 نفر شامل مديران سازمان‌هاي مرتبط با فرآيند آمايش سرزمين در استان و متخصصان دانشگاهي طي پرسشنامه­‌ي حضوري و آنلاين درخواست شد كه مقايسه‌ي زوجي ميان عوامل تأثيرگذار صورت پذيرد. تجزيه‌وتحليل داده‌ها مبتني بر تكنيك‌هاي آينده‌پژوهي ازجمله پويش محيطي، تحليل ساختاري و تحليل تأثير متقابل است. نتايج نشان داد در بخش عوامل اصلي عدم تحقق‌پذيري طرح‌هاي آمايش سرزمين، عوامل «اقتصادي»، «مهاجرت و حاشيه‌نشيني» بيش‌ترين تأثيرگذاري را داشته و در بين عوامل فرعي نيز عوامل «محدوديت منابع، موقعيت مرزي استان و جامعيت نداشتن شناخت تمام قلمرو موردمطالعه» و نيز «كمبود اطلاعات، ضعف مراكز تهيه­‌ي طرح‌هاي آمايشي و حضور كم‌رنگ مراكز دانشگاهي» جزء سه پيشران مهم اول است و متغير «مشاركت اندك مردم در اجراي طرح‌هاي عمراني و كلان اقتصادي (سرمايه‌ي بخش خصوصي)»، «اقتصاد متكي بر نفت و ساختار اقتصاد رانتي» و «ناهماهنگي بين سازمان‌هاي متولي و نبود يك ‌نهاد قانوني براي مديريت سرزمين» در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند.

Futurism in land use planning with emphasis on key factors, drivers and lack of certainty of regional development in the planning space, allows the planner in the decision-making process on issues of high complexity and high uncertainty, focusing on Overcome key drivers to solve vague and elusive problems; an‎d with these propellants as control levers, to map and manage the desired future. In the present study, with the participation of provincial administrators and university experts, an attempt has been made to identify the most important drivers affecting the feasibility of planning in Khorasan Razavi province. The process governing this research is descriptive-analytical in terms of purpose, application and type of research method. The nature of the data is qualitative and the method of collecting data and information is library, documentary and survey (interview). By examining scientific sources, 107 factors affecting the feasibility of land use planning projects were identified, which were classified into 10 dimensions; The two groups and a total of 29 people, including managers of organizations related to the Land use planning process in the province and university experts were asked in a face-to-face and online questionnaire to make a pairwise comparison between the influential factors. Data analysis is based on futures research techniques such as environmental scanning, structural analysis and interaction analysis. The results showed that in the main factors of non-feasibility of land management plans, "economic" and "migration and marginalization" factors had the most impact, and among the sub-factors, "resource constraints, border location and lack of comprehensive knowledge of the entire study area" and "Lack of information, weakness of planning centers and low attendance of university centers" are among the first three important drivers and the variable "low participation of people in the implementation of development and macroeconomic projects (private capital)", "oil-based economy and rent economy structure" "And" inconsistency between the responsible organizations and the lack of a legal unit for land management "are in the next ranks.