رهيافتي تاريخي به مفهوم كلمه «ولي»

زعامت و رهبري امت اسلامي بعد از رحلت رسول خدا(ص) از جنجالي‌ترين مسائل جامعه اسلامي از گذشته تاكنون بوده است. اين كه رسول خاتم(ص) براي استمرار دعوت اسلام در آينده چه سازوكاري را انديشيده و به‌انجام رسانده است، با نگرش‌هايي چند قابل بررسي است. در نگرش نقلي، آياتي از قرآن و انبوهي از روايات به لحاظ تفسيري و تاريخي قابل توجه است. پژوهش پيشرو بامحور قرار دادن اين حديث رسول اكرم(ص): «إِنَ عَلِيا مِنِّي، وَ أَنَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَلِي كُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ‌بَعْدِي» و با تمركز بر اصطلاح «ولي» مي‌كوشد با عنايت به سخنان، استنادات و ارجاعات خلفاي مسلمان و به‌ويژه سه خليفه نخست به آن، از نقطه نظر تاريخي و به روش تحليلي، از اين اصطلاح قرآني معناشناسي دقيقي در راستاي مسئله جانشيني رسول اعظم(ص) ارايه نمايد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد، كاربرد اين اصطلاح در سخنان و استنادات سه خليفه نخست صراحت در مفهوم اولويت در تصرف، زعامت، جانشيني و سرپرستي جامعه دارد چنان‌كه فهم مردم آن زمان نيز در مواجهه با سخنان خلفا به‌روشني بر همين امر تاكيد و گواهي مي‌دهد.