پديد آورندگان :
فرجي سبكبار، حسنعلي دانشگاه تهران - دانشكده جغرافيا - گروه جغرافياي انساني، تهران، ايران , طهماسي، بهمن دانشگاه تهران - دانشكده جغرافيا - گروه جغرافياي انساني، تهران، ايران , قرباني، معصومه دانشگاه تهران - دانشكده جغرافيا - گروه جغرافياي انساني، تهران، ايران , سرمدي سيفي، علي اكبر پژوهشكده سوانح طبيعي. ايران , سلطاني غياثوند، نبي الله پژوهشكده سوانح طبيعي. ايران
كليدواژه :
آسيب‌پذيري , سكونتگاه هاي روستايي , زلزله , سيستم استنتاج فازي
چكيده فارسي :
زلزله يكي از مهم‌ترين مخاطرات طبيعي است كه هر ساله آسيب‌هاي فراواني را براي جوامع انساني در پي دارد و بعضاً منجر به ايجاد بحران‌ها و فجايع بزرگي مي‌شود. ايران به‌علت موقعيت زمين‌شناسي و قرارگيري بر روي كمربند زلزله داراي گسل‌هاي فعال متعدد و يكي از كشورهاي لرزه‌خيز دنيا است و طي دوره‌هاي مختلف بر اثر وقوع زلزله، محتمل تلفات زيادي شده‌است. در اين بين، سكونتگاه‌هاي روﺳﺘﺎﻳﻲ نيز به‌دليل شرايط خاص خود مانند تمركز شديد جمعيتي در برخي از نقاط پرخطر كشور، سطح پايين تكنولوژي و عدم دسترسي به مصالح مقاوم، شخصي‌سازي مساكن و عدم رعايت اصول ايمني در ساخت‌وسازها، تأسيسات زيربنايي غيراستاندارد، مكانيابي نامناسب و عدم دسترسي به امكانات و خدمات، سطح پايين آموزش و مهارت از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ آسيب‌پذير در برابر زﻟﺰﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. لذا داشتن شناخت كافي از ميزان آسيب‌پذيري بالقوه سكونتگاه‌هاي روستايي در جهت برنامه‌ريزي و پيشگيري از آسيب‌ها، مي‌تواند در فرايند مديريت بحران بسيار كارآمد باشد. هدف از اين پژوهش، ارزيابي آسيب‌پذيري سكونتگاه‌هاي روستايي ايران در برابر خطر زلزله است. جامعه موردمطالعه شامل تمام سكونتگاه‌هاي روستايي ايران است. داده‌هاي مورداستفاده در اين مقاله از مركز آمار ايران سال 1390 گردآوري شده‌است. در اين مقاله بعد از مرور ادبيات 12 متغير در قالب 3 معيار اصلي (جمعيت، نوع مصالح، سن مساكن) براي ارزيابي آسيب‌پذيري استفاده شده‌است. ابتدا پهنه‌بندي خطر زلزله (كم، متوسط، زياد) براساس مطالعات پيشين، داده‌هاي موجود و نظر كارشناسان انجام شد. همچنين جهت ارزيابي آسيب‌پذيري سكونتگاه‌هاي روستايي از سيستم استنتاج فازي با ايجاد پايگاه قواعد دانش‌بنيان و تعريف 594 قاعده در محيط نرم‌افزار Matlab استفاده شده‌است و خروجي نهايي با نرم‌افزار Arc GIS نمايش داده شده‌است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد حدود 45 درصد جمعيت و مساكن روستايي در پهنه با خطر زياد زلزله استقرار يافته‌اند. همچنين سكونتگاه‌هاي روستايي ايران براساس ميزان آسيب‌پذيري در برابر زلزله در سه طبقه با آسيب‌پذيري كم، متوسط و زياد قرار گرفته‌اند كه بخش عمده آن‌ها، به عبارتي حدود 70 درصد سكونتگاه‌هاي روستايي ايران در طبقه با ميزان آسيب‌پذيري زياد قرار مي‌گيرند.
چكيده لاتين :
Earthquake is one of the most important natural hazards that causes great damage to human societies every year and sometimes lead to major crises and disasters. Due to its geological location and locating on the seismic belt, Iran has several active faults and is one of the most seismic countries in the world, and has suffered many losses due to earthquakes during different periods. Meanwhile, rural settlements are the most vulnerable areas to earthquakes as a result of their special conditions such as high population concentration in some high-risk areas of the country, low level of technology and lack of access to durable materials, personalization of housing and non-compliance with safety principles in construction, non-standard infrastructure, poor location and lack of access to facilities and services and low level of training and skills. Thus, having sufficient knowledge of the possible vulnerability of rural settlements to plan and avoid damage, can be very effective in the crisis management process. The research aims to assess the vulnerability of rural settlements in Iran to seismic risk. The study population includes all rural settlements in Iran. The data used in this paper has been collected from the Statistics Centre of Iran in 2011. In this research, after reviewing the literature, 12 variables in the form of 3 main criteria (population, type of materials, age of houses) have been used to assess vulnerability. First, seismic risk zoning (low, medium, high) was done based on previous studies, available data and experts' opinions. Then to assess the vulnerability of rural settlements, a fuzzy inference system has been used by creating a database of knowledge-based rules and defining 594 rules in Matlab software environment, and the final output is displayed with Arc GIS software. The results show that about 45% of the population and rural houses are located in areas with high seismic risk. Furthermore, based on the vulnerability to earthquakes, Iran's rural settlements are located in three levels with low, medium and high vulnerabilities, most of which, in other words, about 70% of Iran's rural settlements are located in the category with high vulnerability.
