حقوق اساسي نانوشته؛ درسي فراموش‌شده

ابوالفضل قاضي، استاد حقوق اساسي دانشگاه تهران، با تدوين رساله حقوق اساسي و نهادهاي سياسي و ترجمه دو اثر از موريس دوورژه با عنوان اصول علم سياست و جامعه‌شناسي‌سياسي، راه متمايزي را نسبت به استادان پيشين حقوق اساسي در ايران آغاز كرد؛ بدين‌ترتيب كوشش قاضي در گسست با آثار پيشينيان بود. در اين راه نو رابطه ميان حقوق اساسي و علوم سياسي نمايان بود؛ به‌ويژه او روي بحث دشواري مانند حقوق اساسي نانوشته انگشت گذاشت و در جاي‌جاي اثر خود بر آن تأكيد كرد. اگرچه راه قاضي تحت تأثير موريس ‌دوورژه بود، در مباحثي فاصله خود را با او حفظ كرد. روش‌شناسي دوورژه در حقوق اساسي و درهم آميختن مرزهاي آن با علوم اجتماعي، انتقادهاي بسياري را در محافل حقوق اساسي فرانسه در پي داشت. قاضي از اين معايبِ رويكرد دوورژه غفلت كرده بود و ازاين‌رو راه مخاطره‌آميزي پيش پاي حقوق اساسي ايران گذاشت؛ هرچند كوشيد مفهوم حقوق اساسي نانوشته را وارد نظريه حقوق اساسي ايران كند. امروز پس از سه دهه از تدوين رساله قاضي در حقوق اساسي تلاش او به بازبيني نياز دارد تا نظريه حقوق اساسي بتواند با طرح دوباره موضع او در چنين بحثي را تجديد كند. حقوق اساسي ايران با نقد و بررسي آثار گذشتگان خواهد توانست تا چيزي بر سنت مشروطه‌خواهي بيفزايد.