هويت مشترك تاريخيِ فنا و نيروانه در ادبيات صوفيان و بوداييان خراسان بزرگ

گفت‌وگوها و پژوهش هاي بسياري بين مورخان تاريخ اديان بر سر تأثير و تأثرات مفاهيم فنا و نيروانه انجام شده است كه به رغم پُربار بودن، تاكنون راه به جايي نبرده و به نتيجه اي قطعي، منجر نشده است. به نظر مي‌رسد اين عدم توافق، از تفاسير الهياتي محض و خارج از چارچوب تاريخي سرچشمه گرفته باشد. در اين ميان تمايلي پنهان و شايد ناخواسته خصوصاً از سوي محققان ايراني در راستاي برجسته‌سازي تفاوت‌هاي معنايي دو مفهوم فنا و نيروانه وجود داشته است كه تعبير مرگ و فناي صوفيانه را در معناي مجازيِ آن به كار برده اند. در اين مقاله كوشش شده براساس شواهد و سرنخ‌هاي تاريخي و مسئلۀ فناي جسم در روايات صوفيانه و همچنين استفاده از سمبل‌هاي مشترك در ادبيات بودايي و متون عرفانيِ فارسي در فضاي جغرافيايي مشترك خراسان بزرگ، تعاملات دينيِ بوداييانصوفيان، نشان داده شود كه احتمالا پيش از اين در سپهر پژوهش‌هاي ميان رشته اي مغفول بوده است. روش پژوهش در اين جستار، تحقيق تاريخي است كه براساس منابع كتابخانه اي انجام شده است.