افسانه صوفي ستيزي فقيهان (نگاهي تبارشناسانه به نزاع ميان فقيهان و صوفيان در دروه قاجار)

از اواخر دوره زنديان، با بازگشت صوفيان نعمت اللهي به ايران، جرياني از نقد تصوف در ايران شكل مي گيرد. اين دوره كه مصادف با قدرت گرفتنِ فقيهانِ اصولي در حوزه‌هاي فقهي شيعي، و نيز مقارنِ پيوند عالمانِ شيعي و حكومت قاجار، خاصه در دوره فتحعلي شاه است، تقابلي جدي ميانِ فقهاي شيعه و صوفيان ايجاد مي كند. ديدگاه رايج در اين زمينه، حاكي از اختلاف بر سر مسائل معرفت شناسانه است و دوري صوفيان از شريعت را عامل اين اختلاف مي داند. اما بررسي منابع تاريخي اين فرض را زيرسوال مي برد؛ چرا كه اسنادِ تاريخي حاكي از وجود يكي از سلاسل صوفي، ذهبيان، است كه فقها نزاعي باايشان نداشته اند و اين درحالي است كه مبانيِ معرفتيِ ذهبيان و نعمت اللهيان، تفاوتِ خاصي ندارد.در اين پژوهش با استفاده از نظريه تبارشناسي فوكو، نشان داديم كه وراءِ اين نزاع معرفت شناسانه، امري ديگر نهفته است و آن حضور در مركز گفتمانِ سياسيِ دوران است. در واقع مساله قدرت در تعيين چگونگي رفتارِ فقها و صوفيه با يكديگر تأثير بسيار مهمي داشته است. ذهبيه از آنجا كه تمايلي به قدرت نداشتند، با ستيز فقيهان مواجه نگرديدند اما نعمت اللهيان كه داعيه قدرت داشتند، به‌سرعت سركوب گرديدند. ما اين مقوله را با استفاده از مفهومِ قدرت در انديشه فوكو تبيين كرديم.