بررسي تأثير تغيير اقليم بر تحرك‌پذيري تپه‌هاي ماسه‌اي در شهرستان سبزوار

Investigating the Effects of Climate Change on the Mobility of Sand Dunes (Case study: Sabzevar City)

تپه‌هاي ماسه‌اي از پوياترين عارضه‌هاي ژئومورفيك سطح زمين به شمار مي‌روند. براين‌اساس، شناسايي عوامل مؤثر بر تحرك پذيري و پيش‌بيني وضعيت آن‌ها در آينده، به‌منظور كنترل فرسايش بادي ضروري است. با توجه به قرارگيري شهرستان سبزوار در مسير پرترددترين خط‌آهن كشور و وجود تپه‌هاي ماسه‌اي در اطراف اين شهرستان، اين محدوده براي پژوهش حاضر انتخاب شد. بدين‌منظور، پس از محاسبۀ درصد فراواني بادهاي فرسايش‌زا و شاخص خشكي، با بهره‌گيري از شاخص لنكستر برپايۀ نسبت ميانگين بارندگي سالانه و تبخير و تعرق پتانسيل سالانه، وضعيت تحرك‌پذيري تپه‌هاي ماسه‌اي در دورۀ آماري 1990 تا 2016 تحليل شد. در ادامه، به‌منظور پيش‌بيني اثر تغيير اقليم بر تحرك‌پذيري تپه‌هاي ماسه‌اي از آزمون تحليل حساسيت استفاده شد. مقادير شاخص لنكستر در اين ايستگاه وضعيت غيرفعال را در دورۀ آماري مورد بررسي نشان نداده است. بررسي ارتباط ميان شاخص خشكي و تحرك‌پذيري تپه‌هاي ماسه‌اي نشان گر تأثير معني دار خشكي بر ميزان تحرك و فعاليت تپه‌هاي ماسه‌اي است. نتايج تحليل حساسيت نشان داد كه در صورت افزايش فراواني بادهاي فرساينده و تبخير تعرق پتانسيل به مقدار %30، فعاليت تپه هاي ماسه‌اي در ايستگاه سبزوار %38 افزايش خواهد يافت. همچنين، با توجه به ظرفيت ذرات جامد در ايجاد گردوغبار، مكان قرارگيري تپه‌هاي ماسه‌اي و بررسي گل‌غبارهاي محلي در ايستگاه سبزوار، اولويت تثبيت با تپه‌هاي واقع در شرق منطقۀ مطالعاتي است.

Sand dunes are one of the most dynamic geomorphic features of the earth's surface. Accordingly, identifying the factors affecting the mobility of sands and predicting their future status is essential to control dust. The study area was selected due to the location of Sabzevar city in the busiest railway line of the country, and the condition of sand dunes around this city. For this purpose, after calculating the percentage of erosive winds and drought index, the Lancaster index based on the average annual rainfall ratio and annual potential evapotranspiration for the period of 1990-2016 was calculated for analysis of sand dunes' mobility status. To predict the effect of climate change on the mobility of sand dunes, a sensitivity analysis test was carried out. The results show that the values of the Lancaster index in this station did not show the inactive status in this span time period. The results of the analysis of the relationship between drought index and mobility of sand dunes show a significant effect of drought on the mobility and activity of sand dunes. Finally, the results of sensitivity analysis showed that if the frequency of erosive winds and evapotranspiration potential increases by 30%, the activity of sand dunes in the Sabzevar station will increase by 38%. Also, due to the potential of solid particles in creating dust, the location of sand dunes, and the study of local dust at Sabzevar station, the priority is to stabilize the hills located in the east of the study area.