نتايج سال‌ يابي ترمولومينسانس در بناي موسوم به ارگ عليشاه در تبريز

Thermoluminescence Dating of Bricks from the so-called Arch of Ali-Shah

اشارات همه متون تاريخي به ايجاد «بزرگ‌ترين سازه تاقي آجري در جهان اسلام» توسط تاج‌الدين عليشاه جيلاني، وزير سلطان محمد خدابنده اولجايتو در قرن 8 ه.ق، همواره مورخان و محققان تاريخ معماري را بر آن داشته است تا در پي انتساب حجم آجريِ عظيم U شكل در مركز بافت تاريخي تبريز به عليشاه، وزير ايلخاني، اين سازه U شكل تاقي عظيم را دهانة همان تاقي متصور شوند كه اندكي پس از ساخت آن و به دليل تعجيل در فرايند اجرا در دوره ايلخاني فرو ريخته است؛ در حالي كه يافته‌هاي نوين پژوهشي راهگشاي افق‌هاي نويني پيرامون هويت معماري و كاربري بقاياي امروزي اين بناي منسوب به ارگ عليشاه است. بر همين اساس، پرسمان اصليِ اين پژوهش پيشرو، تعيين ارتباط معماري اين بناي مورد نظر با ساختمان ايجادشده در دورة ايلخاني خواهد بود. اگر فرض بر اين باشد كه دو فاز كاملاً متمايز معماري وجود دارد، با استفاده از فن سال‌يابي به روش ترمولومينسانس، بر روي آجرهاي اين سازه عظيم بر اين اساس كه آجر يكي از مصالح بنايي مطلوب جهت تاريخ‌گذاري مطلق بناهاي تاريخي به روش ترمولومينسانس در سال‌هاي اخير است، اختلافِ زماني حداقل دو قرن را در اين سازه موجود را نشان مي‌دهد و اين بيانگر اين واقعيت است كه هيچ ارتباطي بين بقاياي امروزي تاق منسوب به ارگ عليشاه و تاق ايجادشده در دوره ايلخاني وجود ندارد. مطابق با شواهد معماري و مطالعات به عمل آمده، آنچه مسلم است، بقاياي امروزي منسوب به عليشاه جيلاني حدود دو قرن پس از دوره ايلخاني ايجاد شده است و حجم آجري U شكل موجود، فاز ساختمانيِ متأخري است كه جهت مسدود كردن، تكميل و تبديل كاربري بقاياي بناي ايلخاني بخش شمالي در ضلع جنوبي آن ايجاد شده است و هيچ ارتباطي ميان حجم معماري U شكل موجود و تاق معروف عليشاه وجود ندارد.

Citation of all historical texts to the construction of "the largest ever-made brick vault in the Islamic world" by Tajeddin Alishah Jilani, the minister of Sultan Mohammad Khodabandeh Oljaito in the 8th century AH, have always led historians and scholars of architecture to attribute the brick massive U-shaped monument in the center of the historical context of Tabriz to Alishah, Ilkhanid minister. This U-shaped giant vault is mostly considered as the mouth of the same arch, which collapsed shortly due to the haste in the process of its construction in the Ilkhanid period. While new research findings pave the way for new horizons around the identity of the architecture and the use of the contemporary remains of this huge building attributed to the Arch of Alishah. Accordingly, the main question of this leading research will be to determine the architectural relationship of this building with the building constructed in the Ilkhanid Period. If it is assumed that there are two completely distinct phases of architecture, using the dating technique through thermoluminescence method, on the bricks of this huge structure on the basis that brick is one of the desirable building materials for the absolute dating of historical buildings by thermoluminescence method in recent years, there is a time difference of at least two centuries in this existing structure. This indicates the fact that there is no connection between the remains of the arch attributed to the Arch of Alishah and the vault created in the Ilkhanid Period. According to the architectural evidence and conducted studies, what is certain is that modern remains attributed to Alishah Jilani were created about two centuries after the Ilkhanid Period, and the existing U-shaped brick monument is a later construction phase used to block, complete and convert the land use of the remains of the Ilkhanid building of the northern part that have been created on its southern side; so, there is no connection between the existing U-shaped architectural monument and the famous Alishah Arch.