تأثير نقوش تزييني دورۀ ساساني بر تزيينات نگارهاي گياهي– اسليمي مساجد شاخص دورۀ آل‌بويه: مورد مطالعاتي نگاره‌هاي مسجد جورجير، مسجد جامع نائين و مسجد جامع زواره

Influence of Ornamental Motifs of the Sassanid Period on the Ornamentation of the Vegetable-Islamic Painting of the Mosques of Al-e Buya: Case Studies of the Paintings of the Georgiere Mosque, Nain Mosque, and Zawarrah Mosque

ايدئولوژي جوامع در شكل­ گيري آرايه‌هاي هنري تأثير بسزايي دارند، در هنر اسلامي، نقوش گياهي از جايگاه ويژه‌اي برخوردارند و بخش زيادي از تزئينات هنر اسلامي را به خود اختصاص داده‌اند. باور به تقدس و اساطيري بودن اين نقوش از جمله باورهايي است كه از ديرباز در انديشۀ ايرانيان ديده مي‌شود و پس از اسلام نيز در پيوند با حكمت اسلامي تداوم‌يافته است. با به قدرت رسيدن آل‌بويه، همراه با انديشه‌هاي اسلامي - شيعي، شاهد رشد و شكوفايي انديشه‌هاي ساساني در هنر اين دوره هستيم. آثار هنري شكل‌گرفته در اين بستر، بازتاب عقايد و فرهنگ دوران قبل از خود هستند كه در قالب نمادين درآمده‌اند. عناصر شناختي شكل‌دهنده به اين بينش‌ها، با روش نگاره‌شناسي و مطالعه هم‌زمان اجتماعي قابل‌شناسايي است. پژوهش حاضر به دنبال بيان مفاهيم نهفته در نقوش گياهي به‌ كار رفته در هنر دوران آل‌بويه و تأثيرپذيري آن از انديشه و هنر قبل از اسلام به منظور شناسايي باورهاي مذهبي حاكم بر اين دوران است. پرسش اصلي پژوهش در مورد چيستي و چرايي شباهت‌ها و تمايزات فني و بصري نگاره‌هاي گياهي در هنر آل‌بويه با هنر قبل از خود است. بدين منظور هدف از اين پژوهش بررسي و بازنمايي نمادهاي ايراني در پيدايش نقوش و زمينۀ كاربرد آن‌ها در هنر اسلامي است. پژوهش حاضر به روش توصيفي- تحليلي با رويكرد نشانه‌شناسي به بررسي روند شكل‌گيري نقوش اسليمي پرداخته است و بدين منظور نگاره‌هاي گياهي مسجد جورجير، مسجد جامع نائين و مسجد جامع زواره را مورد بررسي قرار داده است. نتايج نشان مي‌دهد نقوش به كار رفته در تزئينات مساجد شاخص آل‌بويه بن‌مايه هنر ساساني دارند و شاهد نگرش و عقايد ايراني در شكل‌گيري نگاره‌هاي گياهي- اسليمي اين مساجد هستيم. همراه با اين تأثيرپذيري و شكل‌گيري فرهنگ اسلامي، هنرمندان مسلمان نقوش جديدي خلق مي‌كنند.

Ideology and worldview of societies have noticeable impact on artistic arrays formation. In Islamic Art, Plant motifs have a special place and they have a large part of the ornamentation. Most of these motifs have symbolic meanings in religious places. Ancient Iranian considered these motifs to be mythological and sacred. These motifs have continued in the Islamic period. Āl-e Būya rise to power alongside Islamic-Shiite ideas witnesses the rise and fall of Sassanian thought in the art of this period. The artwork created in this context reflects the beliefs of the pre-culture era which have become symbolic. Cognitive elements that have formed these insights could be identified by using the iconology method and social study in researches at the same time. The research study seeks to express the concepts hidden in the plant motifs used in the art of the Āl-e Būya era, and the influence of the pre-Islamic thought and art to identify the religious beliefs of this period. The main question of the research is about the quiddity and essence of technical and visual similarities and differences of floral images in the art of early Islam and pre-Islamic art. The question are as follows: what are the most important motifs and subjects transferred from the paintings of the Sassanid period to the architectural works of Āl-e Būya mosque? What factors have led to the transfer of symbols from the Sassanid period to the Āl-e Būya era? The aim of this research is to study and represent Iranian symbols in the emergence of motifs and their application in Islamic art. This article has been done by Descriptive-analytical with a semiotic approach has examined the process of the formation of Islamic motifs. The results indicate that the motifs used in the ornamentation of the Islamic period in Āl-e Būya mosques are influenced by the role of the Sassanid themes so that we can see Iranian attitudes and beliefs in the formation of Plant-Islamic paintings of these mosques. Along with this influence, the formation of Islamic culture has created abstract motifs by a Muslim artist.